Choroby ziemniaka w przechowalni i sposoby im zapobiegania

W okresie przechowywania ziemniaka do najgroźniejszych chorób zaliczamy zgnilizny. W ostatnich latach coraz większego znaczenia nabierają też choroby skórki bulw. 

Przechowywanie ziemniaków jest bardzo trudnym etapem w technologii ich uprawy, nie tylko ze względu na czas trwania (nawet do 10 miesięcy), ale także, a może przede wszystkim, na wymagania związane z jakością składowanych bulw. Oczekiwania konsumentów oraz przetwórstwo powodują, że producenci muszą bardzo się starać, aby oferowane przez nich bulwy zachowały odpowiednie dla kierunku użytkowania parametry. Czynnikami w znacznym stopniu utrudniającymi przechowywanie są ubytki naturalne: oddychanie, transpiracja, kiełkowanie. Jednak te wywołane przez czynniki chorobotwórcze, tj.: bakterie, grzyby, organizmy grzybopodobne, stanowią najgroźniejszą przyczynę strat podczas przechowywania oraz są najbardziej dotkliwe finansowo. Do najgroźniejszych chorób okresu przechowywania możemy zaliczyć te, które powodują zgnilizny: zarazę ziemniaka, mokrą i suchą zgniliznę bulw, wodną zgniliznę przyranową. Ponadto w ostatnich latach większego znaczenia nabierają choroby skórki bulw: parch srebrzysty i antraknoza ziemniaka.

Zaraza ziemniaka

Różnego kształtu i wielkości ołowianoszare plamy na powierzchni bulwy świadczą o zarazie ziemniaka. Z czasem mogą one ulec lekkiemu wklęśnięciu (fot. 1.).

Po przekrojeniu bulwy widoczne są nieregularne, sięgające w głąb rdzawe lub brunatne przebarwienia (fot. 2.).

Wodna zgnilizna przyranowa

Na powierzchni skórki tworzy się wilgotna plama szarosinego koloru. Po uszkodzeniu naskórka widoczny jest wyciek bezbarwnej cieczy (stąd pochodzi nazwa choroby). Wewnątrz bulwy zainfekowana tkanka jest wyraźnie odgraniczona od zdrowego miąższu (fot. 3.). 

Zainfekowany miąższ jest barwy od szarej do brązowej oraz prawie czarnej (fot. 4.).

Mokra zgnilizna bulw

Na powierzchni bulwy, najczęściej w okolicy przetchlinek, powstają wilgotne plamy. Tkanka w tych miejscach zmienia swoją konsystencję i zamienia się w płynny, cuchnący śluz bakteryjny (fot. 5.). 

Rozkładowi ulegają wszystkie tkanki oprócz skórki. Śluz bakteryjny, który powstaje z jednej bulwy, może zakazić około 100 kilogramów zdrowych bulw. 

Sucha zgnilizna bulw 

Infekcja następuje najczęściej poprzez różnego rodzaju uszkodzenia skórki bulw. Pierwsze objawy to plamy barwy ciemnobrunatnej. Skórka na ich powierzchni na skutek zapadania się miąższu kurczy się i powstają charakterystyczne pierścienie oraz różnego koloru wykwity (poduszeczki) grzybni (fot. 6.). 

Na przekroju bulwy zainfekowany miąższ ma różną barwę – od jasnobeżowej do brązowobrunatnej (fot. 7.).

Wewnątrz tych zmian tworzą się różnej wielkości i kształtu komory wypełnione watowatą grzybnią o różnej barwie. Kiedy proces gnilny obejmie całą bulwę, ta wysycha, marszczy się i ulega mumifikacji (fot. 8.).

Zgnilizny mieszane

Objawy na bulwach są charakterystyczne dla zgnilizn i rozwijają się gwałtowniej na skutek występowania kilku sprawców (fot. 9.).

Pojawianie się zgnilizn mieszanych powoduje nawet 5-krotnie wyższe straty w przechowywanym plonie (fot. 10.).

Od kiedy obserwujemy wzrost znaczenia jakości bulw, także choroby skórki (parch srebrzysty, antraknoza ziemniaka) zostały zaliczone do chorób, które rozwijając się w trakcie przechowywania, powodują straty plonu.

Parch srebrzysty ziemniaka

Na bulwach widoczne są początkowo jasnobrunatne, nieregularnego kształtu plamy. Później na skutek rozwarstwiania się komórek plamy zmieniają barwę z jasnobrunatnej na srebrzystą (stąd pochodzi nazwa choroby) – fot. 11. 

W trakcie przechowywania, w miarę nasilania się choroby, na skutek znacznego odparowywania wody skórka bulwy silnie się marszczy (fot. 12.). 

W rezultacie wysokiej wilgotności na skórce bulwy można zaobserwować inny, charakterystyczny dla parcha srebrzystego objaw. Na powierzchni plam nekrotycznych tworzy się brunatnoczarny, aksamitny nalot, który powstaje ze skupisk trzonków i zarodników konidialnych (fot. 13 i 14 a.).

Antraknoza ziemniaka

Na skórce bulwy pojawiają się brązowe, przechodzące do szarych przebarwienia o nieregularnym kształcie, których brzegi nie są wyraźnie odgraniczone od zdrowej tkanki (fot. 14.). 

Tak jak w przypadku parcha srebrzystego, na skutek zniszczenia skórki bulwy następuje zwiększone odparowywanie wody i na bulwie widoczne są liczne lekko wgłębione plamy (fot. 15.).

Zapobieganie chorobom w przechowalni

Zapobieganie chorobom w trakcie przechowywania to nie tylko właściwe postępowanie z bulwami w trakcie zbioru, transportu, przygotowywania do składowania i samo ich magazynowanie. Tak naprawdę to profilaktyczne działania, które obejmują wszystkie czynności agrotechniczne i zabiegi ochronne prowadzone w trakcie całego sezonu wegetacyjnego, wpływają nie tylko na ilość zebranego plonu, ale przede wszystkim na jego jakość i wielkość strat podczas przechowywania. Możliwość wystąpienia w trakcie składowania licznych chorób o różnych objawach wymaga od producenta stałego monitorowania warunków przechowywania i szybkiego reagowania, kiedy wystąpi taka konieczność.

Sposoby zapobiegania zgniliznom bulw oraz chorobom skórki i ich zwalczanie :

Tekst i zdjęcia: dr inż. Jerzy Osowski, 

IHAR – PIB Radzików