Zachodnia stonka kukurydziana wraz z północną stonką kukurydzianą należy w USA do najważniejszych szkodników, które powodują straty wartości 1 mld dolarów rocznie. Jego gwałtowne rozprzestrzenianie w kierunku Meksyku, USA i Kanady zaobserwowano na początku lat 90. Do Europy owad ten dotarł prawdopodobnie podczas kryzysu bałkańskiego na pokładzie któregoś z samolotów zza oceanu. Dzięki możliwości lotu, zachodnia stonka kukurydziana może dziennie przebyć nawet do 40 km. W końcu, dotarła również do naszego kraju...
Stonka kukurydziana w Polsce
Z dniem 1 stycznia 1998 r. gatunki: Diabrotica virgifera virgifera (zachodnia stonka kukurydziana), Diabrotica barberi (północna stonka kukurydziana), Diabrotica undecimpunctata howardii (południowa stonka kukurydziana), jak również Diabrotica undecimpunctata undecimpunctata zostały wprowadzone na listę obiektów kwarantannowych. W Polsce szkodnika wykryto w sierpniu i wrześniu 2005 r. na Podkarpaciu. Wprowadzono monitoring oraz strefy występowania, a także strefy zapowietrzone, co wiązało się z licznymi ograniczeniami w uprawie kukurydzy, np. przerwy w uprawie, izolacje przestrzenne, zmianowanie, zwalczanie insektycydami i inne. Po kilku latach, w związku ze skreśleniem stonki kukurydzianej w 2014 r. z listy szkodników kwarantannowych oraz wydaniem zaleceń Komisji UE, IOR-PIB opracował strategię integrowanej ochrony kukurydzy przed tym gatunkiem. Ma ona skutecznie chronić plantacje przed wystąpieniem stonki kukurydzianej i zapobiegać stratom w plonach powstałym na skutek żerowania owada.
Wygląd, biologia i szkody
Zachodnia stonka kukurydziana należy do rodziny Chrysomelidae, jest wielkości ok. 0,5 cm, z wyraźnymi czarnymi paskami na zielono-żółtych pokrywach. Osobniki dorosłe ukazują się w końcu lipca i na początku sierpnia. Utrzymują się na polach kukurydzy i żerują na liściach lub znamionach rozwiniętych kolb. Jako próg ekonomicznej szkodliwości w USA uznaje się jednego owada dorosłego na jednej roślinie. Ślad żerowania na liściach przez osobniki dorosłe porównywalny jest ze śladami żerowania skrzypionki zbożówki i ma postać paskowatych wyżerek. Żerowanie na liściach jest tolerowane przez rośliny kukurydzy. Silne żerowanie na znamionach może doprowadzić do całkowitego ich zjedzenia i tym samym ograniczać zapłodnienie ziarna. Dla producentów materiału siewnego może powodować znaczne straty i próg ekonomicznej szkodliwości w USA w tym przypadku jest określony niżej.
Samice składają ok. 1000 szt. jaj wielkości 0,5 mm, o barwie żółtawobiałej. Składanie jaj odbywa się w sierpniu do gleby, gdzie jaja zimują. Stadium jaja jest doskonale przystosowane do niskich temperatur. Późnym latem i jesienią, kiedy to dojrzewająca kukurydza staje się mniej atrakcyjna, chrząszcze przelatują na inne gatunki roślin, gdzie mogą składać pojedyncze jaja. Takie zachowanie daje możliwość przeżycia gatunku w przypadku, gdy kukurydza przez zmianowanie nie będzie uprawiana na tym samym polu. Na początku czerwca, po przezimowaniu, z jaj wylęgają się larwy, które są ukierunkowane wyłącznie na kukurydzę. Nie znalazłszy kukurydzy, giną. Jeśli ją znajdą, żerują początkowo na włośnikach, później także wewnątrz grubszych korzeni. W trzecim stadium larwalnym osobniki silnie się wydłużają, osiągając 1,0–1,8 cm, i przez intensywne żerowanie przyczyniają się do poważnych strat. Umiarkowane żerowanie może być przez roślinę rekompensowane. Silne żerowanie ogranicza natomiast zdecydowanie pobieranie wody i składników mineralnych i może doprowadzić do utraty stabilności przez rośliny. Po przepoczwarczeniu się larw, co następuje na przełomie lipca i sierpnia, wylęgają się dorosłe chrząszcze i w ten sposób następuje zamknięcie jednorocznego cyklu rozwojowego.
Monitoring i możliwości zwalczania
Do kontrolowania populacji chrząszcza zachodniej stonki kukurydzianej używa się pułapek różnego typu: przynęt, żółtych tablic, pułapek feromonowych. Żółte tablice dają najlepsze rezultaty w populacjach o dużej gęstości. Przy gęstym występowaniu szkodnika, związanym szczególnie z dużym nasileniem uprawy kukurydzy w USA, zastosowanie żółtych tablic daje lepsze efekty niż pułapki feromonowe. Pułapki feromonowe mają lepszą skuteczność wyłapywania przy umiarkowanej gęstości populacji. Doświadczenia z użyciem pułapek feromonowych w Europie wykazują ich dużą atrakcyjność dla chrząszczy nawet na sporych dystansach. Mają one wyższą skuteczność chwytną niż żółte tablice i są specyficzne tylko dla danego gatunku. Wadą tych pułapek są stosunkowo wysokie koszty ich zastosowania i fakt, że wychwytują one tylko samce. Pułapki te najlepiej się nadają do monitorowania rozprzestrzeniania się tego gatunku na nowe tereny.
Do zwalczania tego gatunku mogą być zastosowane insektycydy doglebowe. Według badań przeprowadzonych w USA wykazano dużą skuteczność różnych środków ochrony roślin zawierających np.: tebufos, teflutrin, tebupirimfos i cyfluthrin, które mogą być wysiane w momencie siewu specjalnymi aplikatorami do insektycydów. Zastosowanie takich insektycydów ma na celu zwalczenie larw, a zastosowanie pasowo tylko w obrębie korzeni ogranicza możliwość uodpornienia populacji oraz ogranicza koszty i ilość stosowanych środków ochrony roślin.
Działanie Bacillus thuringiensis na zachodnią stonkę kukurydzianą jest znane od dawna. W krajach, gdzie uprawiane są rośliny transgeniczne z genem Bt, są jedynym obecnie stosowanym sposobem skutecznego zwalczania tego szkodnika bez użycia insektycydów. Pierwsze odmiany transgeniczne weszły do uprawy w latach 2001–2003. Koszty materiału siewnego takiej odmiany były nieco wyższe, ale niższe od kosztów jednorazowego zastosowania insektycydu. Wadą tego sposobu jest to, że w momencie siewu niemożliwe jest określenie zagęszczenia szkodnika (progu szkodliwości). Jako długotrwałą metodę zwalczania wskazuje się unikanie uprawy kukurydzy po sobie. Potwierdza to biologia szkodnika, ponieważ brak kukurydzy wiosną, po wylęgu larw, powoduje ich ginięcie z braku pożywienia. Do utrzymania gatunku mogą się przyczynić jedynie złożone w sąsiedztwie pól kukurydzianych jaja, a szkody wywołane przez wylęgnięte z nich larwy nie przekraczają ekonomicznych progów szkodliwości. Można zrezygnować z chemicznego zwalczania zachodniej stonki kukurydzianej, gdyż, jak potwierdzają dowody z doświadczeń kanadyjskich, najefektywniejszą i najtańszą metodą zwalczania i ograniczania populacji tego szkodnika jest unikanie uprawy kukurydzy w monokulturze.
Strategia ochrony kukurydzy IOR
Obecnie w Polsce szkodnik ten występuje na południu kraju, powodując już wymierne straty gospodarcze. Strategia integrowanej ochrony kukurydzy przed stonką kukurydzianą została opracowana przez Instytut Ochrony Roślin – PIB na podstawie Zaleceń Komisji Europejskiej. Zalecenia te są dobrowolne i dotyczą m.in. stosowania płodozmianu, prowadzenia monitoringu szkodnika, zwalczania gatunku w oparciu o zalecenia integrowanej ochrony kukurydzy, przestrzegania zasady higieny pól oraz stosowania odpowiedniego terminu siewu kukurydzy, aby kiełkowanie nie zbiegło się w czasie z wylęgiem larw. W zaleceniach Instytutu uwzględniono przede wszystkim to, czy w gospodarstwie będzie prowadzona uprawa kukurydzy w monokulturze, co ma istotny wpływ na pojawienie się larw, ich liczebność, a także na nasilenie występowania chrząszczy. Monokultury kukurydzy są bowiem miejscem masowego namnażania się szkodnika, a tym samym są bardziej narażone na jego większą szkodliwość. W badaniach zagranicznych i krajowych udowodniono, że pierwsze wizualne uszkodzenia roślin powstałe wskutek żerowania larw są widoczne po 4–5 latach od pojawienia szkodnika na danym polu w sytuacji, gdy nie prowadzi się żadnych zabiegów zwalczających. Dodatkowo opracowana strategia zawiera elementy wspólne, jakie należałoby zastosować zarówno na polach prowadzonych w płodozmianie, jak i w monokulturze.
Opracowano na podstawie:
Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera virgifera LeConte) – występowanie biologia szkodliwość oraz strategia zwalczania. Praca zbiorowa pod red. dr. hab. inż. Pawła K. Beresia, Poznań 2015.
Dr Peter Baufeld, Der westliche Maiswurzelbohrer. Ein bedeutender Maisschädling auf dem Vormarsch in Europa, „Mais”, 4/98-147
oraz raportów EPPO 99/00 i 01.