Dobór odmiany ma kluczowe znaczenie dla jakości i wysokości plonu pszenicy ozimej. Jest to temat na tyle istotny, że jego marginalizowanie jest co najmniej nierozsądne.

Pomocna klasyfikacja

Ze względu na jakość ziarna wyróżnia się odmiany:

• elitarne (grupa E );
• jakościowe (grupa A);
• chlebowe (grupa B);
• na ciastka (z grupy K);
• pastewne lub inne (C).

W ocenie jakości odmian bierze się pod uwagę cechy jakościowe ziarna (liczba opadania, zawartość białka, zawartość glutenu, wskaźnik sedymentacji Zeleny’ego – SDS), mąki (wydajność i wodochłonność), ciasta (rozmiękczenie i energia) oraz chleba (objętość). Cechy te oceniane są w skali 9­-stopniowej, gdzie 1 oznacza najgorszą wartość, a 9 – najlepszą. Aby odmiana została zaliczona do danej grupy jakościowej, musi spełnić minimalne wymagania jakościowe. 

Jeśli chociaż w przypadku jednej cechy będzie ona niewystarczająca, wówczas jest klasyfikowana do niższej grupy jakościowej. Wyjątkiem jest tylko grupa odmian przeznaczonych na ciastka (K), gdzie w przypadku większości cech obowiązują wartości maksymalne.

Niestety wciąż zbyt wielu rolników nie docenia znaczenia odmiany. Jeśli chce się uzyskać ziarno o wysokiej wartości konsumpcyjnej, to nie można wysiewać odmian z grupy C, bo to się nie uda, nawet przy stosowaniu bardzo wysokiego nawożenia i najbardziej skutecznego programu ochrony. Możliwości genetyczne odmiany na to po prostu nie pozwolą. W “pogoni” za maksymalnym potencjałem plonowania i jakością ziarna, nie wolno jednak zapominać o szeregu innych ważnych cechach odmiany.

Bardzo ważna jest uwarunkowana genetycznie mrozo- i zimotrwałość, która dodatkowo może być uzależniona od warunków pogodowych panujących w danym regionie Polski. Innym ważnym czynnikiem warunkującym dobór odmiany powinna być jej “tolerancja” na niski odczyn gleby. Niestety wiele gleb w Polsce, na których uprawia się pszenicę ozimą dalej ma poziom pH, nie uważany powszechnie za optymalny dla tego gatunku.

Uwzględniając brak opadów i ich niekorzystne rozłożenie w czasie wegetacji w ostatnich latach, można ewentualnie przy wyborze odmiany rozważać jej odporność okresowe susze. Poprzez dobieranie odmiany pod kątem “wczesności różnych faz rozwojowych” można też unikać sytuacji, gdy dana odmiana zazwyczaj przechodzi fazę krytyczną, w czasie kiedy w regionie zazwyczaj jest brak opadów.

Po wybraniu danej odmiany/odmian należy zapamiętać jaka jest jej podatność na wyleganie oraz na choroby grzybowe – na tej podstawie będzie należało zaplanować wiosną odpowiednie zabiegi, program ochrony dostosowując do konkretnej  odmiany lub grupy odmian.

Przetestowane rozwiązania

Dużym ułatwieniem dla rolników w wyborze odmian są Listy Odmian Zalecanych do uprawy na obszarze województw, które są przygotowywane przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) na podstawie wyników badań Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego (PDOiR) i corocznie aktualizowane. Warto podkreślić, że są to jedyne obiektywne dane odmian. Na Listach Odmian Zalecanych do uprawy na obszarze województw w 2015 r. znajdują się 33 odmiany pszenicy ozimej, w tym cztery niezarejestrowane w Polsce, a pochodzące ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA) (tabela 2 – tą tabelę również zamieszczę B.K.). Jedna odmiana ma kłos ościsty, co predysponuje ją do uprawy na polach szczególnie narażonych na szkody powodowane przez zwierzynę leśną. Najwięcej, bo 19, to odmiany jakościowe (z grupy A). Kolejne 11 to odmiany chlebowe (z grupy B). Tylko dwie to odmiany elitarne (z grupy E), a jedna pastewna (z grupy C).

Lista zalecanych odmian pszenicy ozimej do uprawy na obszarze województw w 2015 roku

Legenda:

E – odmiana elitarna; A – odmiana jakościowa; B – odmiana chlebowa; C – odmiana pastewna lub inna; (oś) – odmiana o kłosie ościstym; CCA – odmiana niezarejestrowana w Polsce, wpisana do Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych;

* – odmiana wstępnie rekomendowana na podstawie wyników PDOiR z roku zbioru 2014

Najwięcej odmian polecanych jest do uprawy w województwach: śląskim (14), lubelskim, pomorskim i warmińsko­mazurskim (po 13), a najmniej w podlaskim, bo zaledwie pięć.

Nigdy nie wolno ograniczać się do uprawy tylko jednej odmiany pszenicy, bo w ten sposób niepotrzebnie zwiększa się ryzyko produkcji. W mniejszych gospodarstwach powinno ich być co najmniej dwie, a w większych trzech do pięciu.

Aby utrzymać wysoki potencjał genetyczny jakości ziarna i plonowania, w przypadku używania materiału siewnego z własnego gospodarstwa, należy wymieniać go przynajmniej raz na cztery lata. Będzie to też okazja do “dogonienia” aktualnego potencjału plonowania dostępnych odmian, ciągle udoskonalanych przez hodowców.

Do zakupionego i wysianego materiału kwalifikowanego można uzyskać dopłatę z Agencji Rynku Rolnego.