Najgroźniejsze szkodniki warzyw

Każdego sezonu warzywa uprawiane w polu są atakowane przez szkodliwe gatunki owadów i pajęczaków. Wśród najpospolitszych i najgroźniejszych znajdują się przedstawiciele pluskwiaków, wciornastków, roztoczy, muchówek i motyli.

Mszyce

Na warzywach występuje wiele gatunków mszyc, wśród których na uwagę zasługują: mszyca brzoskwiniowa Myzus (Nectarosiphon) persicae, mszyca ziemniaczana smugowa Macrosiphum (Macrosiphum) euphorbiae, mszyca burakowa Aphis (Aphis) fabae i mszyca kapuściana (Brevicoryne brassicae). Pierwsze trzy gatunki są polifagami, natomiast mszyca kapuściana żeruje wyłącznie na roślinach z rodziny kapustowatych. Ich szkodliwość polega na wysysaniu soku komórkowego, efektem czego warzywa słabiej rosną, a ich liście odbarwiają się i zwijają. Silnie opanowane rośliny kapustowate mogą nie zawiązywać główek lub róż. Ponadto mszyce przenoszą choroby wirusowe i przyczyniają się do rozwoju grzybów sadzakowych, które zakłócają proces fotosyntezy. 

Do zwalczania należy stosować zarejestrowane środki biologiczne lub chemiczne. Zabieg najlepiej wykonać po zauważeniu pierwszych kolonii, zanim jeszcze pojawią się wrogowie naturalni mszyc. Wymaga to systematycznej lustracji roślin, prowadzonej najlepiej dwa razy w tygodniu. W miarę możliwości należy wybierać środki selektywne, które nie zagrażają faunie pożytecznej.

Mączlik warzywny

 Innym pluskwiakiem, który w ostatnich latach stał się poważnym problemem na warzywach kapustowatych, jest mączlik warzywny (Aleyrodes proletella). Można go rozpoznać po dwóch ciemnych plamkach na każdym skrzydle. Owad, we wszystkich stadiach rozwojowych, zasiedla spodnią stronę liści, uszkadzając je w sposób podobny do mszyc. Plantacje należy regularnie lustrować, najlepiej dwa razy w tygodniu. Progiem zagrożenia jest obecność pojedynczych owadów lub jaj na spodniej stronie liści na dziesięciu kolejnych roślinach. Zwalczanie polega na zastosowaniu zarejestrowanego biologicznego lub chemicznego środka ochrony roślin.

Wciornastki

Wśród wciornastków najpospolitszym gatunkiem jest wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci), którego stwierdza się przede wszystkim na roślinach cebulowych, kapustowatych i dyniowatych. Ten malutki, ok. 1 mm długości owad odżywia się, podobnie jak mszyce i mączliki, sokiem komórkowym roślin. W wielu przypadkach objawem żerowania wciornastków są ponakłuwane drobne, białosrebrzyste plamki na liściach. W przypadku kapusty w miejscach nakłuć powstają drobne skorkowacenia, które z czasem brunatnieją. Uszkodzeniom towarzyszą zawsze ciemne, punktowe odchody. W celu wyznaczenia optymalnego terminu zabiegu należy prowadzić lustrację roślin co najmniej raz w tygodniu. Do monitoringu można stosować niebieskie lub żółte tablice lepowe. Po przekroczeniu progu zagrożenia dla danej uprawy należy wykonać zabieg jednym ze środków zarejestrowanych do zwalczania wciornastka tytoniowca na tej uprawie, najlepiej biologicznym, np. zawierającym spinosad otrzymywany z fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa.

Śmietki

Z muchówek najwięcej szkód wyrządzają przedstawiciele śmietkowatych (Anthomyiidae): śmietka kapuściana (Delia radicum), śmietka cebulanka (Delia antiqua) i śmietka glebowa (Delia platura). Śmietka kapuściana zasiedla warzywa kapustowate, śmietka cebulanka cebulowe, a śmietka glebowa jest gatunkiem wielożernym. Uszkodzenia powodowane są przez larwy. Najbardziej zagrożone są wschody i młode sadzonki, u których żerowanie larw nierzadko prowadzi do całkowitego zamierania. Muchówki wymienionych gatunków są od siebie trudno odróżnialne. Wszystkie mają szare lub brązowawe ubarwienie i osiągają 3-7 mm długości. Poczwarki są brunatne, a larwy białożółte, z charakterystycznymi wyrostkami na tylnej części ciała. Do monitoringu lotu śmietek służą: pułapki tunelowe z atraktantem wabiącym samice, białe lub żółte tablice lepowe oraz żółte naczynia. Dostępne są zarejestrowane chemiczne środki ochrony zabezpieczające rozsadę roślin kapustowatych przed śmietką kapuścianą przed wysadzeniem ich pole, a także środki biologiczne (np. zawierające nicienie entomopatogeniczne) i chemiczne do zwalczania śmietek w trakcie rozwoju roślin w polu.

Połyśnica marchwianka

Muchówką powodującą straty w marchwi, pietruszce i selerze jest połyśnica marchwianka (Chamaepsila rosae). Szkody wyrządzają larwy, zwłaszcza pierwszego pokolenia, w okresie wchodów roślin. Drugie pokolenie larw wygryza korytarze w korzeniach spichrzowych i zanieczyszcza je odchodami. W uszkodzonych miejscach często dochodzi do gnicia tkanki w wyniku porażeniagrzybami chorobotwórczymi. Muchówka jest niewielka, długości 5-8 mm, czarna, błyszcząca i wysmukła. Tylko głowa, czułki i odnóża są żółte. Do monitoringu lotu połyśnicy marchwianki stosuje się żółte tablice lepowe. Zabieg zwalczania połyśnicy wykonuje się zarejestrowanym do tego celu środkiem chemicznym.

Przędziorki

Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) to trudno dostrzegalny gołym okiem roztocz, dorastający do 0,5 mm długości. Szkody powodują osobniki dorosłe, larwy i nimfy, żywiące się sokiem komórkowym wielu roślin, w tym ogórków, papryki, pomidora, selera i fasoli. Skutkiem obecności tego pajęczaka są jasne, drobne punkty na liściach, które z czasem zajmują całą jego powierzchnię. W dalszym etapie liście żółkną, zasychają i obumierają. Przędziorki i ich delikatne pajęczyny są obecne na spodniej stronie liści. Roztocze mają zmienną barwę i można je rozpoznać po ciemnych plamkach znajdujących się na bokach ciała. Przeciwko nim należy stosować biologiczne lub chemiczne środki zarejestrowane do zwalczania przędziorka na danej uprawie. Dostępne są także preparaty działające fizycznie.

Groźne motyle       

Najniebezpieczniejszymi motylami na plantacjach warzyw kapustowatych są: tantniś krzyżowiaczek (Plutella xylostella), bielinek kapustnik (Pieris brassicae) i bielinek rzepnik (Pieris rapae). Na uprawach roślin cebulowych – wgryzka szczypiorka (Acrolepiopsis assectella). Z polifagów najliczniej występują gatunki należące do rodziny sówkowatych (Noctuidae), zwane rolnicami. Dominującym gatunkiem jest rolnica zbożówka (Agrotis segetum). Z mniejszą częstotliwością nalatują rolnice: czopówka (Agrotis exclamationis), gwoździarka (Agrotis ipsilon) i panewka (Xestia [Megasema] c-nigrum). 

Objawami żerowania tantnisia jest obecność okienek z nienaruszoną górną skórką, która podczas wzrostu rośliny pęka i tworzy dziury. Gąsienice bielinków zeskrobują skórkę i miękisz liści oraz wygryzają w nich dziury. Są też w stanie spowodować gołożery. Wgryzka szczypiorka żeruje wewnątrz lub na młodych liściach i wyjada z nich miękisz (bez skórki), co skutkuje powstaniem podłużnych, jasnych smug, a z czasem także dziur. Młode gąsienice rolnic atakują nadziemne części roślin, a starsze przycinają rośliny tuż nad ziemią, obgryzają ich szyjki korzeniowe i wygryzają tkanki w korzeniach. Do zwalczania motyli w pierwszej kolejności najlepiej stosować środki biologiczne zawierające w swoim składzie bakterie Bacillus thuringiensis lub spinosad.

Tekst i zdjęcia: dr Katarzyna Pochrząst, InHort