Kiedy siać zboża jare?

Tegoroczna zima wydaje się przypominać taką, jaką znamy sprzed kilku lat – obfite opady śniegu, który przykrywa pola przed nadejściem mocniejszych mrozów. Z punktu widzenia rolnictwa, ma to o tyle duże znaczenie, iż zanosi się na dosyć dobre nawodnienie pól oraz mniejszy problem z wymarznięciem zasiewów. Rzecz jasna to dosyć wczesna pora, aby cokolwiek wyrokować i nie wiemy, co przyniesie wiosna, jednak co wiemy niemal na pewno to to, że fala mrozów bez okrywy śnieżnej mogłaby wyrządzić wiele szkód oziminom. Wcześniejsze lata pokazały, że wiosenne mrozy zmuszały wielu rolników do przesiewania pól ozimin zbożami jarymi, czasami niemal całe areały trzeba było rekonstruować. Oczywiście nie jest to jedyny moment, kiedy sięgamy po zboża jare, a ich areał w naszym kraju, w porównaniu z oziminami, jeszcze niedawno kształtował się jak w tabeli nr 1.

Kiedy jesteśmy związani z branżą rolniczą, to różnica między jarymi a ozimymi jest dla nas oczywista, jednak dla laika zboże to zboże. Pokrótce można powiedzieć, że jare to rośliny jednoroczne, które nie potrzebują do swojego rozwoju tzw. okresu jarowizacji, czyli czasu z niskimi temperaturami. Sam proces jarowizacji jest bardziej złożony, jednak to wystarczy, aby bardziej konkretnie przejść do zbóż jarych. Zasadniczą cechą zbóż jarych (i wszystkich innych roślin jarych), jest przechodzenie przez nie całego okresu wegetacji w jednym roku. W naszym kraju najczęściej uprawia się zboża, które posiadają formy zarówno jare, jak i ozime: jęczmień, pszenica, pszenżyto, oraz te generalnie jare, czyli: owies, gryka, proso i kukurydza na ziarno. Warto pamiętać, że istnieją także te mniej typowe dla nas zboża, takie jak owies ozimy czy żyto jare.

Generalnie potencjał plonotwórczy jarych form jest ok. 20–30% mniejszy niż ich ozimych odpowiedników, z tego więc powodu, jeżeli pod względem zaplanowanych płodozmianów nie ma problemu, to najlepsze stanowiska z reguły wykorzystywane są pod uprawę ozimin. Wymagania glebowe rzecz jasna różnią się w zależności od gatunku zboża jarego i można je uszeregować w następującej kolejności (zaczynając od tych najbardziej wymagających): pszenica jara – jęczmień jary – pszenżyto jare – owies. Analogicznie przedstawione wymagania wodne wyglądają następująco: owies – pszenica jara – pszenżyto jare – jęczmień. Pomijając trochę aktualny rynek zbytu, można założyć, że w terenach o słabych ziemiach, ale niekoniecznie suchych, owies byłby dobrym wyborem, aby w jakiś przemyślany sposób zagospodarować taki areał. Z drugiej strony wykorzystywanie najlepszych stanowisk pod pszenicę jarą jest raczej wyłącznie koniecznością wynikającą z potrzeby przesiewania ozimin, czy brakiem czasu jesienią. Inaczej sprawa się tyczy kukurydzy na ziarno, jarego jęczmienia browarnego czy np. gryki. Rośliny te najczęściej z określonych i zaplanowanych przyczyn zajmują swoje miejsce w podziale areału gospodarstwa. 

W związku z tym, że okres wegetacji jarych zbóż jest krótszy od ozimin, to termin siewu pozostawia rolnikowi bardzo mały margines błędu. W przypadku głównych zbóż jarych uprawianych w naszym kraju, terminy zasiewów zaczynają się od połowy marca i trwają prawie do połowy kwietnia. Generalną zasadą jest to, że pierwszy siejemy owies, a ostatnią zasadniczo pszenicę. W związku z różnicami lokalnych warunków do uprawy, termin siewu różni się w zależności od rejonu kraju. Ogólna zasada jest taka, że terminy opóźniają się z zachodu na wschód i z południa na północ, jednak ze względu na lokalne różnice oraz te między gatunkami i samymi odmianami, wybór terminu siewu i konkretnej odmiany warto oprzeć na zaleceniach COBORU, IHAR-u, czy też samych dystrybutorów materiału siewnego. Jeżeli chodzi o przygotowanie stanowiska pod zboża jare, to naturalnie najlepszymi przedplonami są okopowe i motylkowate drobnonasienne, a że generalnie w rolnictwie monokultury nie są pożądane, to i właśnie zboża są marnym pomysłem na przedplon dla samych siebie (może za wyjątkiem uprawy po owsie). Warto pamiętać, że w przypadku lekkich gleb z niedoborami wilgoci, trzeba wykonywać jak najmniej przejazdów, unikając wykorzystywania kultywatora ze sprężynowymi zębami, bynajmniej ta zasada nie dotyczy koniecznego przejazdu włóką wczesną wiosną, aby przerwać kapilary glebowe, ukrócając przy tym proces nadmiernego parowania. Czasami sprzedawcy sprzętu rolniczego nie zdają sobie sprawy jak ważna jest terminowa dostawa przykładowej włóki (Fot. 1).

Mówiąc o różnicach w agrotechnice w trakcie wzrostu roślin, czy też przy samych zbiorach, nie znajdziemy aż tak zasadniczych różnic między oziminami a jarymi jak w przypadku siewu. Mimo to warto, aby każdy, kto z jakiegoś powodu chce zająć się uprawą zbóż jarych zasięgnął informacji z różnych źródeł, aby jak najefektywniej przeprowadzić ten proces.

Józef Woś