Jak ocenić przezimowanie zbóż i rzepaku?

Obawiając się o stan przezimowania plantacji zbóż i rzepaku, można przeprowadzić test przezimowania upraw. Żywotność roślin sprawdza się podczas odwilży, gdy tylko pozwalają na to warunki na polu. Podpowiadamy krok po kroku, jak wykonać test oraz ocenić przezimowanie zbóż i rzepaku.

W pewnym stopniu na możliwość przetrwania warunków stresowych wpływa sposób prowadzenia plantacji, m.in. prawidłowe odżywienie roślin oraz ich zdrowotność. Rośliny mogą bezpiecznie przetrwać okres zimy, nawet z silnym mrozem poniżej -25°C, gdy na polu występuje gruba warstwa puszystego śniegu. Chroni ona uprawy przed wiatrem, mrozem oraz łagodzi wahania temperatury, zabezpieczając newralgiczne części roślin warunkujące ich przeżycie (szyjka korzeniowa w rzepaku, węzeł krzewienia u zbóż). Warunki pogodowe w trakcie zimy są różne. Sytuacja dla upraw jest szczególnie niebezpieczna, gdy śniegu brakuje, a jednocześnie występują mróz i wiatr. Przy silnym wietrze nawet kilka stopni poniżej zera jest groźne dla prawidłowego przezimowania plantacji. Rośliny, które nie radzą sobie w trudnych warunkach zimy, brunatnieją (węzeł krzewienia u zbóż, stożek wzrostu w rzepaku), następnie gniją i wypadają. Chcąc ocenić przezimowanie upraw, przeprowadza się test żywotności roślin. W łatwy sposób można go wykonać samodzielnie w warunkach domowych. 

Test żywotności zbóż

Test oceny przezimowania zbóż wykonuje się w okresie ruszania wegetacji, po zaniku okrywy śnieżnej i ustaniu mrozów. W tym celu losowo delikatnie wykopuje się rośliny tak, aby nie uszkodzić węzła krzewienia. Rośliny pobiera się z miejsc budzących największe wątpliwości co do ich stanu przezimowania, wykopując odpowiednio po 10-20 w każdym takim miejscu. Przyjmuje się, że przy powierzchni powyżej 10 ha rośliny pobiera się z 10-12 miejsc (nie ma w tej kwestii limitu).

Przygotowanie roślin zbóż do testu

Wykopane rośliny zabieramy do gospodarstwa, gdzie należy je delikatnie oczyścić z gleby i obmyć wodą. Jeśli oblepiająca korzenie gleba jest jeszcze nieco zmrożona, to rośliny należy pozostawić ok. godziny w temperaturze pokojowej i dopiero po tym czasie przystąpić do ich oczyszczenia. Gdy rośliny zostaną umyte, materiał wyjściowy do testu będzie gotowy. Następnie ok. 2 cm nad węzłem krzewienia ostrym nożem lub nożyczkami przycina się wszystkie pędy i skraca cały system korzeniowy. Rośliny są wtedy przygotowane do testu.

Test żywotności zbóż

Należy przygotować pojemnik/tacę/kuwetę, gdzie umieszczone zostaną testowane rośliny. Na płaską tacę nalewa się wodę, wykłada materiał łatwo ją chłonący, np. ligninę, gazę, papier, następnie równo układa przycięte rośliny i przykrywa także materiałem chłonącym wodę. Całość zwija się w rulon i umieszcza w pojemniku. Tak samo postępuje się z kolejną partią roślin. Rulon układa się jeden przy drugim. Następnie pojemnik odstawia się na 24 godz. do ciemnego pomieszczenia w temperaturze 22-24°C. Po tym czasie przystępuje się do obserwacji roślin i ocenia ich żywotność.

Ocena żywotności roślin zbóż

Rośliny oceniamy na podstawie długości przyrostu tkanki źdźbła. W tym celu przypisujemy im odpowiednią żywotność:

• brak przyrostu – rośliny są nieżywe;
• przyrost do 4 mm – rośliny są słabe;
• przyrost 5-9 mm – rośliny dobrze zimujące z dobrym wigorem;
• przyrost powyżej 10 mm – rośliny bardzo dobrze zimujące z bardzo dobrym wigorem.

Test żywotności rzepaku

Test oceny przezimowania rzepaku wykonuje się w okresie ruszania wegetacji, po zaniku okrywy śnieżnej bądź ustaniu mrozów. Rośliny pobiera się z miejsc budzących największe wątpliwości co do ich stanu przezimowania. Losowo typuje się 10 miejsc, z których zbiera się 10 roślin kolejno w rzędzie. Rośliny wykopuje się tak, aby nie uszkodzić pąka wierzchołkowego. Przy wykopywaniu należy zwrócić uwagę, aby nie uszkodzić górnej części korzenia palowego. W stanie nienaruszonym powinno się zachować ok. 7 cm jego górnego odcinka. Jeśli ziemia jest jeszcze zmrożona, rośliny pobiera się z bryłą gleby wokół korzenia. 

Przygotowanie roślin zbóż do testu

Wykopane rośliny zabiera się do gospodarstwa, gdzie delikatnie są oczyszczane z gleby i obmyte wodą. Wykopane z bryłą gleby należy pozostawić ok. 1,5 -2 godz. w temperaturze pokojowej i dopiero po tym czasie przystąpić do ich oczyszczania. Jeśli całe rośliny są zamrożone, wówczas pozostawia się je ok. 24 godz. w temperaturze 12-18°C do odmrożenia. Dopiero po tym czasie przystępuje się do ich oczyszczenia i przygotowania do testu. Gdy materiał wyjściowy do testu jest gotowy, roślinom obcina się wszystkie liście u nasady, zachowując liście nierozwinięte szczytowe w rozecie. Skraca się korzeń główny na 5-7 cm i przycina korzenie boczne. Należy przygotować pojemnik/tacę/kuwetę, gdzie umieszczone zostaną przycięte rośliny. Materiałem chłonącym wodę, tj. lignina, gaza, papier, wykłada się naczynie i układa na nim przycięte rośliny rzepaku. Badane próbki przykrywa się materiałem chłonącym wodę. Całość intensywnie zwilża się wodą. Pojemnik z roślinami odstawia się na 7 dni do ciemnego pomieszczenia z temperaturą 22-24°C. Należy dopilnować, aby przez ten okres materiał był stale wilgotny. Po 7 dniach można przejść do obserwacji roślin i ocenić ich żywotność.

Ocena żywotności roślin rzepaku

Ósmego dnia testu rośliny rozcina się wzdłuż i poddaje ocenie wygląd na przekroju. Próbki uznaje się za żywe, gdy:

• przyrost liści z pąka wierzchołkowego jest wyraźnie widoczny;
• tkanka pąka wierzchołkowego jest szklista i elastyczna przy uginaniu go palcami;
• korzeń palowy jest szklisty lub biały, część naskórka korzenia się nie złuszcza.

Wynik testu żywotności, tzn. udział roślin martwych/żywych, i kategorii żywotności roślin jest pomocny w podjęciu decyzji dotyczącej dalszego postępowania z plantacją. 

Tekst i zdjęcia: Katarzyna Szulc