Zaraza i alternarioza ziemniaka
Zaraza i alternarioza ziemniaka należą do najgroźniejszych chorób w plantacjach ziemniaka. Choroby pojawiające się w sezonie wegetacyjnym powodują niszczenie powierzchni asymilacyjnej roślin, doprowadzając do obniżenia wielkości i jakości plonu bulw potomnych.
Ziemniaki ze względu na wegetatywny sposób rozmnażania są podatne na porażanie licznymi chorobami pochodzenia biotycznego (grzybowe, bakteryjne, wirusowe) oraz abiotycznego (susza, nadmiar opadów, zbyt niska lub wysoka temperatura). Spośród nich zaraza ziemniaka oraz alternarioza zyskały miano najgroźniejszych chorób części nadziemnej roślin oraz są uważane w Polsce i na całym świecie za choroby o znaczeniu gospodarczym. Znaczenie ekonomiczne wynika z różnych czynników (tab.).
Czynniki wpływające na znaczenie gospodarcze alternariozy i zarazy ziemniaka
Wyszczególnienie | Alternarioza | Zaraza ziemniaka |
Straty plonu i koszty ochrony | 20-50 proc., w Polsce do 30 proc., w skrajnych przypadkach do 73 proc. Nakłady na ochronę do 44 mln $ | 30 do 60 proc., w Polsce do 50 proc., na plantacjach niechronionych do 100 proc. Koszt ochrony 6,7 mld USD |
Źródła materiału infekcyjnego | Grzybnia, chlamidospory, zarodniki konidialne, które przezimowały na porażonych resztkach roślinnych w glebie. Bulwy porażone w mniejszym stopniu | Oospory, strzępki plechy zimujące na porażonych resztkach roślin i bulwach. Porażone bulwy, samosiewy, sterty odpadowe, oospory, sąsiednie uprawy |
Sposób rozprzestrzeniania i zasięg | Z wiatrem i kroplami deszczu na duże odległości. W godzinach porannych do południa, kiedy występuje zwiększona wilgotność w postaci rosy | Z wiatrem i kroplami deszczu na odległość 70-80 km od miejsca infekcji
|
Potencjał infekcyjny | 7-9 cykli A. solani, 13 cykli A. alternata | Jest w stanie zniszczyć dziennie 10 proc. powierzchni asymilacyjnej, wystarczy 1 roślina, na której zarodnikuje sprawca, aby doszło do zakażenia ziemniaków na plantacji o powierzchni 100 ha. Wystarczy jedna zakażona bulwa na 1 km2, aby doszło do rozwoju choroby. Z jednego sporangium może w sprzyjających warunkach powstać 6 do 16 zoospor, z których każda może stanowić źródło infekcji. W sprzyjających do rozwoju choroby warunkach cykl infekcji może trwać 3 dni, a sporulacja (wytwarzanie przetrwalników) może się rozpocząć już w ciągu 1-2 dni od wystąpienia objawów
|
Nowe gatunki, mutacje i klony | Brazylia – A. grandis Simons sprawca alternariozy. Algieria – A. protenta | EU_37_A2 i EU_33_A2 są mniej wrażliwe na fluazinam. EU_36_A2 powoduje większych rozmiarów plamy nekrotyczne oraz bardzo obficie zarodnikuje. EU_41_A2 jest bardzo agresywny w stosunku do odmian podatnych |
Odporność na stosowane substancje czynne | A. solani – mutacja F129L, spadek odporności na fungicydy z grupy chinonowych zewnętrznych inhibitorów (Qol) – azoksystrobina. A. solani – mutacje H278Y i H278R, spadek odporności na fungicydy hamujące dehydrogenazę bursztynianową (SDHI) – boskalid. A. alternata – mutacja G143A, spadek odporności na fungicydy z grupy chinonowych zewnętrznych inhibitorów (Qol) – azoksystrobina | 13_A2 – odporność na fenyloamidy, 33_A2 i 37_A2 – odporność na fluazynam
|
Ilość zabiegów ochronnych | Od 5 do 12 zabiegów, w zależności od regionu uprawy
| Od 1 do 2 zbiegów na plantacjach niskonakładowych; do12 zabiegów na plantacjach przemysłowych, w skrajnych przypadkach do 20 zabiegów. Zmniejszenie o 2 do 8 zabiegów przy zastosowaniu Systemów Decyzyjnych |
Choroby pojawiające się w sezonie wegetacyjnym powodują niszczenie powierzchni asymilacyjnej roślin, doprowadzając do obniżenia wielkości i jakości plonu bulw potomnych.
- Alternarioza ziemniaka – objawy alternariozy mogą się pojawiać na roślinach już w 2 do 4 tygodni po wschodach. Najczęściej można je zaobserwować na dolnych, najstarszych liściach, i są to różnego kształtu plamy barwy ciemnobrunatnej. Rozwój plam na liściu jest często ograniczony przez nerwy. Wielkość plam, w zależności od sprawcy, waha się od 10 do 15 mm. Cechą charakterystyczną choroby, będącą jednocześnie jej diagnostyką, jest koncentryczne strefowanie, które jest widoczne na plamie nekrotycznej. Dookoła niej często widoczna jest żółtej barwy otoczka, która powstaje na skutek działania jednej z toksyn produkowanych przez grzyby z rodzaju Alternaria. Choroba pojawia się na przełomie czerwca i lipca, a jej większe nasilenie obserwowane jest w fazie od początku do końca kwitnienia. Wtedy następuje zmiana funkcji rośliny z rozbudowy części nadziemnej do zawiązywania i rozwoju bulw.
- Zaraza ziemniaka atakuje wszystkie części nadziemne rośliny oraz bulwy. Objawy pojawiają się najwcześniej na uprawach pod okrywami, ale najczęściej pierwsze objawy możemy obserwować od końca czerwca do połowy lipca. Ich wygląd różni się w zależności od organu, na którym występuje, oraz źródła materiału infekcyjnego. Na najwyżej położonych liściach z reguły są to pojedyncze plamy, początkowo jasnozielone, które wraz ze swoją objętością zmieniają barwę na brązową do brunatnej. Dookoła nekrozy często widoczna jest jasnozielonej barwy otoczka, na której w warunkach podwyższonej wilgotności na spodniej stronie liści obserwuje się nalot utworzony przez trzonki i zarodniki konidialne. Na najniżej położonych liściach pojawiające się objawy to liczne, drobne, nieregularnego kształtu plamki, które powiększając swoją objętość, szybko niszczą cały liść. Źródłem tych objawów mogą być oospory (zarodniki przetrwalnikowe, które przezimowały w glebie).
Objawy zarazy ziemniaka widoczne są także na łodygach, a miejsce ich wystąpienia zależne jest od pory oraz źródła materiału infekcyjnego. Pierwsze pojawiają się na styku łodygi i redliny, a ich źródłem są porażone bulwy. W późniejszym okresie plamy mogą się pojawiać w części środkowej lub wierzchołkowej łodygi. Są to nieregularne brunatne plamy, na których także może się pojawiać nalot trzonków i zarodników konidialnych, który w odróżnieniu od liści występuje na całej powierzchni nekrozy. Swój gwałtowny rozwój (nawet 10 proc. powierzchni asymilacyjnej) choroba zawdzięcza zdolności do produkowania ogromnej ilości materiału infekcyjnego w ciągu dnia. Badania amerykańskie stwierdzają, że na powierzchni 1 akra (0,4 ha) na 1 proc. zniszczonej powierzchni mogą powstać 2 miliardy zarodników!
Ochrona chemiczna jest głównym elementem w strategii ochrony przed zarazą i alternariozą ziemniaka. Prawidłowo i na czas wykonane zabiegi agrotechniczne stanowią ważny element wzmacniający rośliny oraz efekt działania zastosowanych fungicydów. Do zwalczania alternariozy zarejestrowanych jest kilkadziesiąt fungicydów zawierających 9 substancji czynnych należących do 6 grup chemicznych. W ochronie przed zarazą ziemniaka wykorzystywanych jest 18 substancji czynnych z 14 różnych grup chemicznych.
Tekst i zdjęcia: dr inż. Jerzy Osowski, IHAR-PIB, Oddział w Boninie