W tym roku jednym z głównych priorytetów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest zbliżające się zakończenie realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (PROW 2014–2020) oraz celowe, pełne i efektywne wydatkowanie środków przewidzianych w tym Programie. 

Na I półrocze 2021 roku zaplanowano wdrożenie strategicznej zmiany PROW 2014–2020, wynikającej z okresu przejściowego WPR 2021–2022. Obecnie na poziomie instytucji UE finalizowane są prace nad ramami prawnymi w tym zakresie, zakładające wydłużenie wdrażania obecnych programów rozwoju obszarów wiejskich o 2 lata (z utrzymaniem zasady n + 3), wraz z przyznaniem na ich realizację dodatkowych środków finansowych. Zakłada się, że na wdrażanie PROW 2014–2020 przeznaczone zostanie dodatkowe 3 mld euro ze środków EFRROW na lata 2021 i 2022. Dodatkowe środki dotyczyć będą także europejskiego instrumentu odbudowy, realizowanego przez programy rozwoju obszarów wiejskich. 

W resorcie rolnictwa przygotowywana jest strategiczna zmiana PROW 2014–2020 uwzględniająca m.in. rozdysponowanie dodatkowych funduszy. Planuje się, że w ramach dodatkowych środków kontynuowane będzie wsparcie na dotychczasowych zasadach (dla części instrumentów), a także wprowadzone zostaną nowe zakresy wsparcia. Niezbędna będzie także realokacja środków, tak by zapewnić środki na nowe nabory na lata 2021–2022. 

Płatności bezpośrednie 

W najbliższych dwóch latach (2021–2022) rolnicy będą mogli ubiegać się o te same co dotychczas mechanizmy wsparcia bezpośredniego. Obecnie w Polsce stosowanych jest 18 rodzajów płatności: jednolita płatność obszarowa, płatność za zazielenienie, płatność dla młodych rolników, płatność dodatkowa, płatność do krów, płatność do młodego bydła, płatność do owiec, płatność do kóz, płatność do roślin pastewnych, płatność do roślin strączkowych na ziarno, płatność do buraków cukrowych, płatność do ziemniaków skrobiowych, płatność do pomidorów, płatność do truskawek, płatność do chmielu, płatność do lnu, płatność do konopi włóknistych i płatność niezwiązana do tytoniu. Stosowany jest również uproszczony system płatności dla małych gospodarstw. 

Zmianie ulegną szczegółowe warunki przyznawania płatności związanej do powierzchni uprawy pomidorów. Od 2021 r. płatność będzie przyznawana tylko do upraw założonych z rozsady i upraw z minimalną obsadą roślin. 

Istotną zmianą w nowej wspólnej polityce rolnej  jest nowy sposób programowania w zakresie płatności bezpośrednich – w perspektywie na lata 2021–2027 po raz pierwszy zostaną one włączone do dokumentu programowego (Krajowego planu strategicznego), obejmującego perspektywę kilku lat. W obszarze płatności bezpośrednich i płatności PROW w Krajowym planie strategicznym konieczne będzie uregulowanie m.in.: wymogów związanych z systemem warunkowości, podstawowego wsparcia dochodów, płatności redystrybucyjnej, płatności dla młodych rolników, płatności związanych z produkcją w sektorach doświadczających trudności, systemów wsparcia na rzecz klimatu i środowiska (ekoschematy), w tym w zakresie rolnictwa ekologicznego i dobrostanu zwierząt oraz płatności ONW. 

Realizując nowe cele WPR, przyszła polityka rolna stawia duży nacisk na nową „zieloną architekturę”, która ma się przyczynić się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Obejmuje ona wzajemnie uzupełniające się obowiązkowe wymogi oraz dodatkowe zachęty w celu wypełniania praktyk rolniczych korzystnych dla środowiska i klimatu. Warunkowość, jako podstawowa i najważniejsza część „zielonej architektury”, składać się będzie z szeregu zobowiązań środowiskowych i klimatycznych do obowiązkowego spełniania przez rolników, ubiegających się o płatności bezpośrednie i niektóre płatności objęte zintegrowanym systemem zarządzania i kontroli w ramach II filaru. Ekoschematy (systemy na rzecz klimatu i środowiska), będą miały charakter dobrowolnej (dla rolników), rocznej płatności, na którą państwa członkowskie będą zobowiązane przeznaczyć co najmniej 20% płatności bezpośrednich. Opracowano już wstępne propozycje norm warunkowości oraz praktyk w ramach ekoschematów. Ponadto, aby urealnić zagospodarowanie budżetu ekoschematów planuje się wdrażanie w ich ramach – również płatności ekologicznych i płatności dobrostanowych. KPS określi także cele, na które zostaną przeznaczone środki z PROW. 

W ramach płatności ekologicznych przewiduje się zmiany, które znacznie podniosą ich atrakcyjność dla rolników, np. premię za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą, uproszczoną płatność dla małych gospodarstw, większą elastyczność pozwalającą na szybsze reagowanie na zmiany rynkowe, wyższe stawki płatności do hektara i skorelowanie z produkcją na rynek. Opracowywany kształt przyszłego wsparcia przyczyni się do realizacji jednego z celów strategii: „od pola do stołu”, „strategii na rzecz bioróżnorodności 2030”, którym jest prowadzenie do 2030 r. produkcji ekologicznej na co najmniej 25% powierzchni wszystkich użytków rolnych UE. Działania te powinny poprawić efektywność i zwiększyć towarowość produkcji ekologicznej. W ramach płatności za dobrostan zwierząt oprócz kontynuacji wsparcia dla świń, krów i owiec planuje się rozszerzenie o nowe gatunki, takie jak drób, bydło opasowe i konie. 

W ramach przyszłej WPR również planuje się wdrożenie szeregu rozwiązań uproszczeniowych w zakresie płatności, szczególnie dla małych gospodarstw. 

Systemy jakości żywności 

MRiRW prowadzi prace nad projektami interwencji skierowanych do uczestników unijnych i krajowych systemów jakości żywności w ramach Krajowego planu strategicznego 2021–2027. Ministerstwo planuje te działania mając na uwadze specyficzne potrzeby rynku lokalnego. 

Wzmocnienie konkurencyjności rolnictwa i sektora rolnego 

Z przeprowadzonych przez MRiRW analiz wynika, że na poprawę konkurencyjności będą miały wpływ z jednej strony instrumenty wsparcia inwestycyjnego, a z drugiej wsparcie zachęcające do realizacji wspólnych działań przez rolników. Inwestycje powinny być ukierunkowanie na modernizowanie gospodarstw, w tym na wprowadzanie nowych technologii, rozwiązań cyfrowych poprawiających organizację i efektywność wykonywanych prac, a także zwiększających precyzyjność zabiegów w uprawach polowych i chowie zwierząt. Jednocześnie to wsparcie powinno być tak skonstruowane, aby korzystnie wpływać na zarządzanie ryzykiem w gospodarstwach.

Wsparcie na rzecz młodych rolników 

MRiRW prowadzi również prace mające na celu wdrożenie katalogu interwencji ukierunkowanych na stabilizację dochodów młodych rolników: płatności dla młodych rolników w ramach płatności bezpośrednich oraz zachęcanie do podejmowania działalności rolniczej przez premie dla osób po raz pierwszy podejmujących taką działalność. Ponadto przewiduje się preferencje dla młodych rolników w zakresie instrumentów wsparcia inwestycyjnego. Uzupełnieniem tych interwencji będzie zabezpieczanie młodym rolnikom dostępu do odpowiedniej wiedzy i doradztwa, co powinno przełożyć się na zmniejszenie ryzyka związanego z podjęciem i prowadzeniem po raz pierwszy działalności rolniczej. Ministerstwo zamierza podjąć działania dla lepszego powiązania programów dla młodych rolników z gospodarstwem rodzinnym. 

Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich 

W ramach przyszłej WPR planuje się wdrożenie szeregu rozwiązań służących poprawie dochodu rolniczego w gospodarstwach i jego stabilności, w tym przez wsparcie na podejmowanie działalności w oparciu o potencjał gospodarstwa, także w kierunku przetwarzania lub wstępnego przetwarzania bądź przygotowania do sprzedaży detalicznej produktów rolniczych wyprodukowanych w gospodarstwie. Kontynuowane będzie m.in. wsparcie w zakresie działalności z zakresu usług dla rolnictwa i leśnictwa. 

Leader, smart villages 

Planuje się, że w ramach podejścia LEADER kontynuowane będzie wsparcie finansowe na tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw oraz inwestycje z zakresu małej infrastruktury, wykorzystania potencjału historycznego i kulturowego oraz wsparcie aktywizujące wspólnoty rolników. Dodatkowo przewiduje się, że pomoc będzie udzielana dla przedsięwzięć związanych z rozwojem agroturystyki. Nowym instrumentem realizowanym w ramach interwencji typu współpraca będą przedsięwzięcia z zakresu rozwoju inteligentnych wiosek (smart villages) mających na celu wykorzystanie wiedzy lub innowacji w poszukiwaniu rozwiązań m.in. na rzecz poprawy jakości życia, ograniczenia depopulacji, niekorzystnych trendów demograficznych, podniesienie jakości usług lokalnych lub bezpieczeństwa, poszanowania środowiska lokalnego, niewystarczającej ilości miejsc pracy czy wykluczenia cyfrowego rolników i obszarów produkcji rolnej. 

Demarkacja z innymi funduszami

Obecnie w MRiRW prowadzone są intensywne prace nad zakresem wsparcia, jaki powinien być dostępny dla obszarów wiejskich w ramach innych funduszy UE. Ostateczne rozstrzygnięcia w tym obszarze uzależnione są od wyznaczenia zakresów wsparcia poszczególnych funduszy oraz od określenia granicznych warunków dla przyznawania pomocy na obszarach wiejskich w mniejszych i większych miejscowościach. Ustalenia te muszą być wykonane w taki sposób, by nie wykluczyć z pomocy rozwojowej żadnej kategorii terytorialnej, co jest zgodne z dyspozycjami zawartymi w art. 174. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 

Pomoc krajowa 

W tym roku przygotowany zostanie przegląd programów pomocy państwa w celu właściwego przygotowania projektów programów, które będą realizowane od początku 2023 r. zgodnie z nowymi wytycznymi Unii Europejskiej w sprawie pomocy państwa w sektorach rolnym, leśnym oraz na obszarach wiejskich w latach 2023–2027 oraz przepisach rozporządzenia uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107. i 108. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 

Przygotowane projekty wsparcia rolnictwa będą uzupełnieniem interwencji finansowanych z udziałem środków budżetu unijnego w ramach planu strategicznego wspólnej polityki rolnej tak, aby zapewnić publiczne finansowanie celów wskazanych w przyjętych przez Rząd dokumentach strategicznych. 

Harmonogram planowanych naborów wniosków w ramach PROW 2014–2020 w 2021 r.  uzależnionych od dostępności środków 

*Planowane terminy niektórych naborów wniosków mogą ulec zmianie w wyniku przebiegu procesu legislacyjnego projektów aktów prawnych. 

** Nabór/nabory wniosków o przyznanie pomocy w  2021 r. będą uzależnione od treści przepisów przejściowych UE, w związku z tym, że w ramach tych instrumentów wsparcia podejmowane są wieloletnie zobowiązania finansowe, których finansowanie miałoby się odbywać ze środków okresu programowania 2021-2027. 

*** Ogłoszenie naboru uzależnione będzie od dostępności środków finansowych (z uwzględnieniem m.in. wykorzystania środków w ramach poprzedniego naboru). 

Opracował: Krzesimir Drozd