Wadliwe zmianowanie roślin, spowodowane najczęściej zbyt dużym udziałem zbóż, niekiedy również roślin z rodziny kapustowatych (rzepak, gorczyce, kalafior, brokuł, kapusty) w strukturze upraw, a w konsekwencji ich częsta uprawa po sobie, prowadzi do coraz większej presji chorób i szkodników na danym obszarze. W naszym kraju te dwie grupy roślin stanowią łącznie ponad 80% powierzchni zasiewów. Wobec wprowadzenia w UE (w tym w Polsce) obligatoryjnej integrowanej ochrony roślin, preferowane są metody niechemiczne w zwalczaniu chorób i szkodników. Wśród nich racjonalne następstwo roślin, przede wszystkim większy udział w zmianowaniu gatunków z innych rodzin botanicznych.
Jednym z takich gatunków może być gryka, uprawiana zarówno w plonie głównym na nasiona, ewentualnie jako nawóz zielony w międzyplonach. Gryka należy do klasy dwuliściennych, rodziny rdestowatych. Przy jej uprawie można uzyskać dodatkowe dopłaty w ramach działania – Rolnictwo zrównoważone, pakiet 6 „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie”. Wysokość dopłaty jest zależna od kierunku produkcji i wynosi przy jej uprawie na cele konsumpcyjne 750 zł/ha, a przy produkcji materiału siewnego – 1000 zł/ha. Dopłata przysługuje do maksymalnej powierzchni wynoszącej 5 ha. Areał uprawy gryki w Polsce jest niewielki, wynosi zaledwie około 60 tys. ha, z dominacją na wschodzie kraju. Przeciętne plony nasion (orzeszków) w warunkach produkcyjnych oscylują od 0,8 do 1,5 t/ha i są bardzo zmienne pomiędzy latami. W doświadczeniach COBORU, a więc przy prawidłowej agrotechnice, ale też sprzyjającym przebiegu pogody plony dochodzą, a niekiedy przekraczają 3 t/ha. Taki poziom uzyskują też w „dobrych” latach niektórzy rolnicy.
Zalety uprawy gryki
♦ Wykazuje właściwości fitosanitarne „lecząc” glebę i uprawiane rośliny (podstawowe zboża, rzepak) z chorób grzybowych, w tym podstawy źdźbła, działa niekorzystnie na nicienie, ale także inne szkodniki glebowe, np. pędraki.
♦ Pozostawia bardzo dobre stanowisko (czyste – wolne od chwastów, patogenów i szkodników) dla zbóż i rzepaku.
♦ Jest cenną rośliną miododajną, chętnie oblatywaną i zapylaną przez pszczoły. W przeliczeniu na 1 ha pozyskują one do 150 kg (przeciętnie 40–80 kg) miodu wartościowego pod względem smakowym, odżywczym i leczniczym.
♦ Kasza lub mąka gryczana nie zawierają glutenu, dlatego wykorzystywane są do produkcji specjalnej (funkcjonalnej) żywności dla chorych na niektóre choroby metaboliczne, np. celiakię. Nasiona zawierają przeciętnie 13–15% łatwo przyswajalnego, a przy tym wartościowego białka (korzystny skład aminokwasowy), 65–70% skrobi, 2,5–3% tłuszczu, 1,2% błonnika oraz 2–2,25% składników popielnych (w tym fosfor, potas, wapń i żelazo), poza tym witaminy, głównie z grupy B oraz P i E.
♦ Gryka zawiera też rutynę, czyli specjalny związek chemiczny wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym, uszczelniający naczynia krwionośne oraz wykazujący działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające (neutralizujące szkodliwe dla organizmu wolne rodniki).
♦ Można ją zaliczyć do roślin ekologicznych, gdyż w niewielkim stopniu porażana jest przez patogeny i opanowywana przez szkodniki. Dobrze prowadzona plantacja radzi sobie dość dobrze z zachwaszczeniem, nie wymaga też dużych dawek nawozów mineralnych. Stąd stosowane w większym nasileniu w innych uprawach – chemiczne środki produkcji, w uprawie gryki są zbędne.
O powodzeniu uprawy decyduje pogoda
Gryka nie ma wprawdzie dużych wymagań glebowych, natomiast duże cieplne i wodne, co wynika m.in. ze słabo rozbudowanego systemu korzeniowego. Słabiej ukorzenia się zwłaszcza przy późniejszym wysiewie nasion w...
