Na naszych stronach internetowych wykorzystujemy technologie internetowe różnego rodzaju – własne i od osób trzecich – w tym pliki cookie, aby zoptymalizować Państwa doświadczenia. Oprócz technologii internetowych, które są niezbędne do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania strony www, obejmują to również technologie internetowe do analityki internetowej i wyświetlania ukierunkowanych reklam. Korzystanie z nich jest dobrowolne i wymaga Państwa zgody. Użytkownik może w każdej chwili wycofać swoją zgodę ze skutkiem na przyszłość lub zmienić ustawienia pod linkiem „Zmień moje preferencje” lub bezpośrednio w przeglądarce internetowej.
Dodatkowe informacje na temat przetwarzania danych i zawartości technologii internetowych można znaleźć w naszej polityce prywatności oraz polityce dotyczącej plików cookie.
Wadliwe zmianowanie roślin, spowodowane najczęściej zbyt dużym udziałem zbóż, niekiedy również roślin z rodziny kapustowatych (rzepak, gorczyce, kalafior, brokuł, kapusty) w strukturze upraw, a w konsekwencji ich częsta uprawa po sobie, prowadzi do coraz większej presji chorób i szkodników na danym obszarze. W naszym kraju te dwie grupy roślin stanowią łącznie ponad 80% powierzchni zasiewów. Wobec wprowadzenia w UE (w tym w Polsce) obligatoryjnej integrowanej ochrony roślin, preferowane są metody niechemiczne w zwalczaniu chorób i szkodników. Wśród nich racjonalne następstwo roślin, przede wszystkim większy udział w zmianowaniu gatunków z innych rodzin botanicznych.
Jednym z takich gatunków może być gryka, uprawiana zarówno w plonie głównym na nasiona, ewentualnie jako nawóz zielony w międzyplonach. Gryka należy do klasy dwuliściennych, rodziny rdestowatych. Przy jej uprawie można uzyskać dodatkowe dopłaty w ramach działania – Rolnictwo zrównoważone, pakiet 6 „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie”. Wysokość dopłaty jest zależna od kierunku produkcji i wynosi przy jej uprawie na cele konsumpcyjne 750 zł/ha, a przy produkcji materiału siewnego – 1000 zł/ha. Dopłata przysługuje do maksymalnej powierzchni wynoszącej 5 ha. Areał uprawy gryki w Polsce jest niewielki, wynosi zaledwie około 60 tys. ha, z dominacją na wschodzie kraju. Przeciętne plony nasion (orzeszków) w warunkach produkcyjnych oscylują od 0,8 do 1,5 t/ha i są bardzo zmienne pomiędzy latami. W doświadczeniach COBORU, a więc przy prawidłowej agrotechnice, ale też sprzyjającym przebiegu pogody plony dochodzą, a niekiedy przekraczają 3 t/ha. Taki poziom uzyskują też w „dobrych” latach niektórzy rolnicy.
Zalety uprawy gryki
♦ Wykazuje właściwości fitosanitarne „lecząc” glebę i uprawiane rośliny (podstawowe zboża, rzepak) z chorób grzybowych, w tym podstawy źdźbła, działa niekorzystnie na nicienie, ale także inne szkodniki glebowe, np. pędraki.
♦ Pozostawia bardzo dobre stanowisko (czyste – wolne od chwastów, patogenów i szkodników) dla zbóż i rzepaku.
♦ Jest cenną rośliną miododajną, chętnie oblatywaną i zapylaną przez pszczoły. W przeliczeniu na 1 ha pozyskują one do 150 kg (przeciętnie 40–80 kg) miodu wartościowego pod względem smakowym, odżywczym i leczniczym.
♦ Kasza lub mąka gryczana nie zawierają glutenu, dlatego wykorzystywane są do produkcji specjalnej (funkcjonalnej) żywności dla chorych na niektóre choroby metaboliczne, np. celiakię. Nasiona zawierają przeciętnie 13–15% łatwo przyswajalnego, a przy tym wartościowego białka (korzystny skład aminokwasowy), 65–70% skrobi, 2,5–3% tłuszczu, 1,2% błonnika oraz 2–2,25% składników popielnych (w tym fosfor, potas, wapń i żelazo), poza tym witaminy, głównie z grupy B oraz P i E.
♦ Gryka zawiera też rutynę, czyli specjalny związek chemiczny wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym, uszczelniający naczynia krwionośne oraz wykazujący działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające (neutralizujące szkodliwe dla organizmu wolne rodniki).
♦ Można ją zaliczyć do roślin ekologicznych, gdyż w niewielkim stopniu porażana jest przez patogeny i opanowywana przez szkodniki. Dobrze prowadzona plantacja radzi sobie dość dobrze z zachwaszczeniem, nie wymaga też dużych dawek nawozów mineralnych. Stąd stosowane w większym nasileniu w innych uprawach – chemiczne środki produkcji, w uprawie gryki są zbędne.
O powodzeniu uprawy decyduje pogoda
Gryka nie ma wprawdzie dużych wymagań glebowych, natomiast duże cieplne i wodne, co wynika m.in. ze słabo rozbudowanego systemu korzeniowego. Słabiej ukorzenia się zwłaszcza przy późniejszym wysiewie nasion w glebę ogrzaną i dostatecznie wilgotną, co sprzyja szybkiemu kiełkowaniu i intensyfikuje wzrost części nadziemnej, kosztem korzeni (zachwiane proporcje). Stąd gryka nie powinna być uprawiana na glebach żyznych, podmokłych oraz zbyt suchych. Typowe gleby to piaski słabo gliniaste i gliniaste, kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, klas bonitacyjnych od IVa do V, przy pH powyżej 5,0, najlepiej w zakresie 5,5–6,0. Najlepszym przedplonem pod jej uprawę są okopowe, głównie ziemniaki, które pozostawiają rolę czystą (wolną od chwastów). Może być też uprawiana po roślinach strączkowych (łubin żółty, seradela). Na nieco lepszych glebach bywa też wysiewana po zbożach. Z kolei na słabszych dobrze byłoby po zbiorze zbóż wysiać międzyplony, np. strączkowe, ewentualnie owies w czystym siewie lub w mieszance z łubinem albo peluszką, które odchwaszczą pole i pozostawią go w dobrej strukturze.
By uzyskać z jej uprawy satysfakcjonujące plony, należy przestrzegać podstawowych zasad agrotechnicznych, choć o powodzeniu uprawy decyduje zwykle w największym stopniu przebieg pogody podczas wegetacji, zwłaszcza w okresie kwitnienia. Sprzyjająca (umiarkowana) temperatura i opady korzystnie wpływają na oblot owadów i efektywne zapylanie kwiatów. Jest to ważne, bowiem pojedynczy kwiat kwitnie zaledwie jeden dzień, w następnym zamiera. Szczególnie niesprzyjający dla oblotu pszczół jest deszczowy i chłodny okres, choć niekorzystne dla gryki są również dnie słoneczne, z wysoką temperaturą i niską wilgotnością powietrza, które z kolei powodują wysuszanie znamienia słupka, co utrudnia skuteczne zapylanie i wytwarzanie orzeszków. By złagodzić ryzyko niekorzystnej pogody w okresie kwitnienia, należy grykę wysiewać rzadziej, wówczas mniejsza obsada roślin stymuluje rozgałęzianie, czyli wyrastanie z kątów liści dodatkowych pędów bocznych. Dzięki temu rośliny w dłuższym czasie kwitną, co zwiększa szanse na skuteczne zapylenie części kwiatów i wytworzenie nasion. Zaletą w miarę rzadkich siewów jest też mniejsze ryzyko związane z wyleganiem roślin, zwłaszcza przy jej uprawie na lepszych glebach i stanowiskach, zwiększonych dawkach azotu i niesprzyjającej (burzowej) pogodzie. Z kolei wadą zbyt rzadkich siewów i związanej z tym mniejszej obsady roślin, jest nierównomierne zawiązywanie i dojrzewanie nasion, mniejsza konkurencja roślin gryki z chwastami a przez to groźba zachwaszczenia, co przy braku skutecznych herbicydów przeciwko chwastom dwuliściennym może być groźne. Należy wówczas wysiewać grykę w szerokich rzędach, które umożliwią mechaniczne zwalczanie wyrastających chwastów w międzyrzędziach.
Dla ustalenia terminu siewu wynajmij czarownika
Gryka jest rośliną ciepłolubną, wrażliwą na wiosenne przymrozki. Dlatego jako optymalny termin wysiewu nasion podaje się zwykle 10–20.05., z dopuszczalnym opóźnieniem do 25.05., a nawet – do końca maja, choć wówczas należy się liczyć z niższymi plonami nasion. Ustalając termin siewu należy brać pod uwagę aktualną i prognozowaną w najbliższym czasie temperaturę powietrza oraz gleby. Do siewu należy przystępować wtedy, gdy ustali się ciepła pogoda, minie obawa przymrozków, a gleba na głębokości 5–8 cm osiągnie temperaturę 10–12°C. Przy takiej temperaturze wschody pojawiają się zwykle po upływie 10–12 dni. W międzyczasie rozwija się system korzeniowy, co należy uznać za korzystne zjawisko, gdyż umożliwi to w przyszłości lepsze zaopatrzenie roślin w wodę i składniki pokarmowe, ale istnieje też obawa wystąpienia w większym nasileniu chwastów. Mogłyby one zagłuszyć młode siewki gryki, gdyż nie ma skutecznych herbicydów zwalczających chwasty dwuliścienne, zarejestrowanych do użycia w tej uprawie. Jeśli pole jest w miarę czyste (wolne od chwastów) oraz w przypadku wysiewu nasion w szerokie rzędy (24–48 cm), kiedy możliwe, a nawet wskazane są uprawki międzyrzędowe, niszczące chwasty i zaskorupienie gleby, w miarę wczesne siewy można zalecać, biorąc także pod uwagę lepsze na ogół warunki wodne, sprzyjające kiełkowaniu nasion. Z kolei przy planowanym wysiewie w wąskich rzędach (12–15 cm) oraz na polach zagrożonych większym zachwaszczeniem, wysiew nasion należy opóźnić do 15–25.05., niszcząc wcześniej kiełkujące wiosną chwasty. Przy wyższej temperaturze gleby (15–20°C) i niezbędnej do kiełkowania wilgotności, siewki gryki pojawiają się już po 5–7 dniach od wysiewu nasion, a rośliny dość szybko rosną i na ogół skutecznie konkurują z chwastami. Dlatego też termin siewu jest niezmiernie ważny, gdyż z reguły w największym stopniu wpływa na plony nasion. Decyduje bowiem również o terminie kwitnienia, związaną z tym skuteczność zapylania kwiatów i wiązania nasion.
Stąd niektórzy rolnicy uprawiający grykę od wielu pokoleń uważani są za „czarowników” – „wychodzi taki w pole, obserwuje chmury, owady (głównie pszczoły), ptaki i drzewa, i na tej podstawie prorokuje pogodę i ustala termin siewu”. Obserwują go sąsiedzi i również tego samego dnia dokonują siewu. Oczywiście w niektórych latach, jak można się domyśleć, wszyscy uzyskują w miarę wysokie plony i są zadowoleni, w innych – nie ma co zbierać, trzeba poszukiwać kolejnego „czarodzieja”. Inny z rolników twierdzi, iż nasiona gryki wysiewa zwykle 12 maja (przed zimnymi ogrodnikami). Jeśli przymrozki w tym okresie wystąpią, nasiona jeszcze nie skiełkują, a więc nie będzie strat. Poza tym przy uprawie gryki na większych powierzchniach, by zmniejszyć ryzyko uprawy, można zaplanować wysiew w 2 lub 3 terminach, np. 10, 17 i 24 maja. Z terminem siewu nasion gryki wiąże się wiele ludowych przysłów.
„Jak wiatr z północy siej grykę i w nocy”.
„Najlepiej siać grykę gdy baranki na niebie przed świtem”.
„Jak w maju 25 to się dobrze kręć (czyli 25.05. to ostateczny termin siewu), jak w maju 26 lepiej grykę zjeść (a więc za późno na siew)”.
„Grykę trzeba tak siać by miała miękko spać” (co oznacza, że pole pod zasiew trzeba dobrze przygotować).
Niewielkie wymagania pokarmowe
Prowadzone wiosną zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne powinny zapobiegać stratom wody i pobudzić nasiona chwastów do kiełkowania oraz zniszczyć kiełkujące. Stąd wiosną, do czasu wysiewu nasion, wskazane jest 2- lub 3-krotne bronowanie, w międzyczasie można wysiać nawozy mineralne, a przed wysiewem nasion doprawić wierzchnią warstwę gleby (do 5 cm) stosownym agregatem. W zależności od jakości materiału siewnego, w tym wielkości nasion oraz warunków glebowych i szerokości międzyrzędzi, wysiewa się (w przeliczeniu na hektar) 50–90 kg nasion. Siew jest stosunkowo płytki, tj. na 2–3 cm na zwięźlejszych glebach oraz do 5 cm na lżejszych, przesuszonych. Gryka nie ma zbyt dużych wymagań pokarmowych, poza tym dość dobrze wykorzystuje składniki pokarmowe z gleby. Na wysokość plonu w decydującym stopniu wpływa dawka azotu, niemniej na słabszych glebach i stanowiskach nie powinna przekraczać 70 kg N/ha, z tego 40 kg przedsiewnie. Przy widocznych objawach jego niedoboru (słaby wzrost, jasnozielone liście) pozostałą część można wnieść pogłównie, zarówno doglebowo, jak też dolistnie. Zwykle jednak dawka azotu nie powinna przekraczać 50 kg N/ha, a na dobrych glebach i stanowiskach lepiej zrezygnować z jego stosowania, zwłaszcza przedsiewnie, wnosząc go lub nie (w razie potrzeby) pogłównie.
Dawki wszystkich pierwiastków powinny być ustalane na podstawie zasobności gleby. Przy wysokiej zawartości fosforu, potasu można zrezygnować z ich stosowania, przy niższej – wskazana jest na zwięźlejszych glebach jesienna dawka (na hektar): do 60 kg fosforu (P2O5)oraz do 90 kg potasu (K2O). Na lżejszych glebach nawozy fosforowe i potasowe należy wnieść przed pierwszymi wiosennymi uprawkami. Magnez i siarkę, np. w postaci kizerytu lub doglebowej formy siarczanu magnezu, lepiej wysiać wiosną, przeciętnie w ilości 150 kg/ha. Należy tu wskazać na duże znaczenie siarki w nawożeniu gryki, potrzebnej m.in. do tworzenia białek, a ściślej niektórych aminokwasów (metioniny, cysteiny i cystyny). Niezbędne mikroelementy, głównie bor, miedź i molibden zaleca się stosować dolistnie, co najmniej dwukrotnie podczas wegetacji (przeciętnie po 2 tygodniach od wschodów oraz podczas pąkowania) w łącznej dawce, a więc w dwóch opryskach (na hektar): 150–250 g boru (B), 50–80 g miedzi (Cu) i 10–15 g molibdenu (Mo). Na glebach o pH powyżej 6,5, a więc obojętnych, wskazany jest też mangan, w łącznej dawce do 300 g Mn/ha. Do sporządzonego roztworu można też dodać jedno- lub 7-wodny siarczan magnezu (odpowiednio w 2,5 lub 4% stężeniu) oraz ewentualnie mocznik (w stężeniu do 2%). Opryskiwać najlepiej w godzinach wieczornych, przy temperaturze 10–18°C) i większej wilgotności powietrza.
Obecnie dwie odmiany
Są to ‘Kora’ i ‘Panda’. Obydwie pochodzą z Małopolskiej Hodowli Roślin. ‘Kora’ wyrasta na wysokość 100–120 cm, ‘Panda’ – 100–115 cm, w zależności od warunków glebowych, klimatycznych i agrotechnicznych, głównie nawożenia. Długość wegetacji ‘Kory’ wynosi 85–95 dni, a ‘Pandy’ 90–105 dni. Według hodowcy, obydwie odmiany plonują na zbliżonym poziomie – odpowiednio: 1,5–2,2 t i 1,5–2,3 t/ha. Podobna jest też masa tysiąca nasion – odpowiednio: 25–30 g i 25–32 g (w zależności od warunków glebowo-klimatycznych), bardziej różni je natomiast zawartość łuski – odpowiednio: 18–24% w orzeszkach ‘Kory’ oraz 17–22% ‘Pandy’. Poza tym ‘Kora’ ma mniejsze wymagania glebowe (gleby lżejsze) w porównaniu z ‘Pandą’ (zwięźlejsze). W produkcji można także spotkać inne, wcześniej zrejonizowane i uprawiane lokalnie odmiany gryki.
Kłopotliwe w niektórych latach jest ustalenie terminu zbioru nasion gryki, głównie ze względu na nierównomierność dojrzewania i łatwość osypywania orzeszków, co może powodować znaczne straty. Przyjmuje się, że zbiór należy rozpocząć, gdy na wierzchołkach pędów około 70% orzeszków przybrało brązowe zabarwienie, a więc są już dojrzałe lub w końcowym etapie tego procesu. Można ją zbierać bezpośrednio kombajnem z pola, z ewentualną wcześniejszą desykacją roślin i znajdujących się w łanie chwastów (nie zalecamy jeśli nasiona będą wykorzystane na cele spożywcze) lub dwufazowo. W tym przypadku wykorzystuje się kosiarkę pokosową, a następnie –po wyschnięciu roślin, przeciętnie po 5–10 dniach, następuje omłot gryki kombajnem wyposażonym w podbieracz pokosów.
prof. dr hab. Czesław Szewczuk
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
TM ®SM znaki towarowe lub znaki usługowe należące do Corteva Agriscience i podmiotów z nią stowarzyszonych © 2024 Corteva.
Organizatorem programu partnerskiego E-pole jest firma @VENTURE SA, ul. Adama Branickiego 15, 02-972 Warszawa, wpisana do Rejestru Przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, Wydział XIII Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, pod numerem KRS: 0000396282, REGON 143161749, NIP: 5213610512, kapitał zakładowy: 915.000,00 złotych w całości opłacony, e-mail: pytanie@e-pole.pl.
Na skutek zmian w ofercie spółki Corteva Agriscience Poland, oraz zmiany warunków dopuszczenia do obrotu naszych produktów, niektóre informacje archiwalne znajdujące się na tym portalu mogą być już nieaktualne.
Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj zasad bezpieczeństwa zamieszczonych na etykiecie.
