Mączniak prawdziwy zbóż i traw – nie dopuść do rozwoju choroby
Mączniak prawdziwy zbóż i traw atakuje w szerokim zakresie temperatur zarówno jesienią, jak i wiosną. W porę niezwalczony, przy silnym ataku może powodować nawet około 40 procent strat w plonie.
Sprawca mączniaka prawdziwego grzyb Blumeria graminis jest pasożytem bezwzględnym. Choroba największe szkody wyrządza w plantacjach pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta i w mniejszym stopniu w uprawach owsa. Rozwojowi choroby sprzyjają wczesny siew, nadmierne zagęszczenie roślin, wysokie nawożenie azotem. Pierwotnym źródłem porażenia (jesienią i wiosną) są zakażone resztki pożniwne na polu, rośliny i znajdujące się na nich czarne, kuliste zarodniki.
Poraża jesienią i wiosną
Mączniak rozwija się w szerokim zakresie temperatur od 5°C do 30°C i przy wilgotności od 50 do 100 proc. Najlepsze dla niego warunki są wówczas, gdy panuje wysoka wilgotność, jest minimum 5 godzin nasłonecznienia, 10-20°C w ciągu dnia i od 5 do 12°C w nocy. Z taką aurą i tym samym obecnością choroby na roślinach mamy do czynienia zarówno jesienią, jak i wiosną. W okresie wegetacji może powstać nawet kilkanaście pokoleń zarodników konidialnych. Rozprzestrzeniają się one w łańcuszkach konidiów po 6-7 zarodników w jednym z takich łańcuszków. Czas kiełkowania zarodników to około 7 dni, który się wydłuża w chłodniejszych warunkach. Grzybnia rozwija się na blaszce liściowej ok. 14 dni od momentu infekcji, gdy temperatura powietrza w ciągu dnia nie spada poniżej 5°C (poniżej tej temperatury rozwój grzybni jest zahamowany). Mączniak zimuje na oziminach, wiosną przenosi się ze zbóż ozimych na formy jare, następnie poraża samosiewy, skąd zarodniki konidialne rozprzestrzeniane są przez wiatr ponownie na oziminy.
Objawy choroby
Objawy mączniaka prawdziwego na plantacjach zbóż ozimych obserwuje się już jesienią na dolnych, pierwszych liściach w postaci jasnych, białych nalotów watowatej grzybni. Zarodniki znajdujące się w niej są niewidoczne dla oka. Zaatakowane rośliny rozwijają się początkowo pozornie prawidłowo. Później, najczęściej wraz z ruszeniem wiosennej wegetacji, grzyb szybko atakuje pozostałe części rośliny, przemieszczając się od dołu ku górze. Stopniowo opanowuje dotychczas wolne od objawów liście oraz źdźbła, nawet kłosy. Młoda grzybnia jest biała, natomiast starsza ma barwę szarą, jest zgrubiała, widoczne są w niej liczne czarne owocniki stadium workowego Blumeria graminis. Grzyb, opanowując roślinę, zakłóca jej czynności fizjologiczne. Zapuszcza ssawki, za pomocą których czerpie substancje pokarmowe, w efekcie zainfekowane organy zasychają. Ziarno z zaatakowanych zbóż jest mniej wypełnione i słabej jakości. Przy silnym porażeniu roślina zamiera.
Częsta lustracja roślin
W plantacjach zbóż, zwłaszcza jęczmienia ozimego, czasem pszenicy ozimej, może wystąpić konieczność jesiennego zabiegu zwalczania mączniaka. Z taką sytuacją będziemy mieć do czynienia przy silnym porażeniu roślin w ich wczesnych fazach rozwojowych. Zwłoka i zaniechanie ochrony w takim przypadku będą skutkować spadkiem plonu i obniżeniem jego jakości. Także w plantacjach zbóż jarych powinniśmy pamiętać, że silny atak mączniaka prawdziwego zbóż i traw młodych roślin obniży plon i jego jakość, jeśli odpowiednio szybko nie zastosujemy fungicydu. Dlatego plantacje należy regularnie monitorować pod kątem obecności choroby, ustalenia potrzeby i terminu zabiegu. Lustrując rośliny, oceniamy ok. 100-150 sztuk (w zależności od wielkości pola) oddalonych ok. 2 m od brzegów pola.
Próg ekonomicznej szkodliwości mączniaka
Progi szkodliwości mączniaka prawdziwego zbóż i traw oraz terminy zabiegów (według IOR):
Pszenica ozima
- w fazie krzewienia (BBCH 21-29), gdy 50-70 proc. roślin jest z pierwszymi objawami porażenia, widoczne są pojedyncze, białe naloty grzyba;
- w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 30-39) przynajmniej 10 proc. źdźbeł wykazuje objawy nowej infekcji;
- w fazie kłoszenia (BBCH 51-59) widoczne są pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym, flagowym lub na kłosie, tzn. stwierdza się 5-10 proc. porażenia na tych częściach roślin.
Jęczmień ozimy
- dolne (starsze) liście są porażone; w fazie krzewienia (BBCH 21-29) 50-70 proc. roślin jest z pierwszymi objawami choroby – widoczne są pojedyncze, białe naloty grzybni;
- w fazie strzelania w źdźbło i kłoszenia (BBCH 30-51), gdy objawy chorobowe pojawią się już na górnych liściach, liczba porażonych źdźbeł wynosi co najmniej 10 proc.
Jęczmień jary
- od fazy krzewienia do kłoszenia (BBCH 21-51), gdy objawy chorobowe pojawią się już na górnych liściach, liczba porażonych źdźbeł wynosi co najmniej 10 proc.
Żyto i pszenżyto
- w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 30), na początku kłoszenia (BBCH 51), gdy objawy wystąpią na liściu podflagowym, liczba porażonych źdźbeł wynosi ponad 20 proc.
Owies
- w fazie od końca krzewienia do ukazywania wiech (BBCH 28-51), gdy na 15-20 proc. roślin są wyraźne objawy porażenia.
Poza niezbędną ochroną chemiczną pewnym sposobem na ograniczenie występowania porażenia przez mączniaka prawdziwego jest wybór odmian do siewu o wysokim stopniu odporności (co najmniej 8 w skali 9-stopniowej).
Tekst i zdjęcia: Katarzyna Szulc