W zasadzie odpowiedź na pytanie postawione w tytule może być względnie krótka: rośliny o silnym systemie korzeniowym, dobrze zaopatrzone w fosfor i potas, nieprzenawożone azotem, niewystawione na konkurencję chwastów, skutecznie chronione od chorób i szkodników radzą sobie lepiej z niedoborem wody niż te ze słabym systemem korzeniowym, niedożywione w fosfor i potas, przenawożone azotem, zachwaszczone, porażone przez choroby i zaatakowane przez szkodniki. Warto jednak powyższe zagadnienia rozwinąć.

Większy system korzeniowy

Wzrost systemu korzeniowego roślin zależy od wielu czynników, do których należą:

• pH gleby,
• struktura i zwięzłość gleby,
• brak podeszwy płużnej,
• nawożenie fosforem,
• głębokie umieszczenie nawozów i termin siewu.

Podstawowe znaczenie ma optymalne pH gleby. Przy niskim pH w glebie uruchamiają się toksyczne jony glinu (Al³⁺) oraz gromadzą się jony manganu (Mn²⁺), które upośledzają wzrost systemu korzeniowego roślin uprawnych. Wzrost korzeni utrudniają także: nieodpowiednia struktura gleby, nadmierna zwięzłość oraz występowanie podeszwy płużnej. W wielu gospodarstwach nie przywiązuje się należytej wagi do ograniczenia szkodliwego ugniatania gleby m.in. poprzez ograniczenie do minimum przejazdów na polu, używanie szerszych opon i kół bliźniaczych, stosowanie odpowiedniego ciśnienia w ogumieniu, agregowanie narzędzi, wykorzystywanie całej szerokości roboczej maszyn i narzędzi oraz nieprzeprowadzanie zabiegów uprawowych przy zbyt dużej wilgotności gleby. W razie stwierdzenia, że na polu występuje podeszwa płużna, powinno się wykonać głęboszowanie, lecz tylko w tych miejscach, gdzie rzeczywiście jest ono niezbędne. W przeciwnym razie ten bardzo kosztowny zabieg nie tylko nie przyniesie oczekiwanych efektów, ale wręcz pogorszy stan gleby. Występowanie podeszwy płużnej można podejrzewać w tych miejscach na polu, gdzie po intensywnych opadach dłużej utrzymują się zastoiska wody.

Pamiętajmy o fosforze i potasie

Odpowiednio wczesny siew sprzyja wytwarzaniu silniejszego systemu korzeniowego. Formy jare powinny być siane wcześnie także po to, aby maksymalnie wykorzystać zapasy wody po zimie.

Znaczna część rolników nie docenia znaczenia fosforu i potasu dla roślin, o czym świadczą niskie dawki tych składników stosowane w produkcji. Nie można zapominać, że fosfor uczestniczy we wzroście systemu korzeniowego we wczesnych fazach wzrostu i rozwoju roślin. Zwiększa także odporność roślin na suszę. Natomiast potas, uczestnicząc w otwieraniu i zamykaniu aparatów szparkowych w liściach, bierze udział w regulacji gospodarki wodnej. Niedobór potasu nasila się na polach, z których po zbiorze zbóż wywożona jest słoma, zawierająca znaczne ilości tego pierwiastka (średnia zawartość K₂O wynosi 1,33% s.m.). Dodatkowo składniki pokarmowe, a przede wszystkim potas, powinny być stosowane dość głęboko, aby stymulować system korzeniowy do wzrostu. Umieszczenie ich w wierzchniej warstwie gleby jest błędem, bo po co roślina ma rozwijać korzenie, skoro niezbędne składniki są bardzo blisko? Kłopot pojawia się, gdy przychodzi susza, bo im głębiej, tym większa jest szansa na obecność wody. Również składniki znajdujące się płytko w glebie w warunkach suszy nie mogą być przez rośliny pobrane z powodu braku wody.

Niskim dawkom fosforu i potasu najczęściej towarzyszy w praktyce intensywne nawożenie azotem, czego efektem jest nadmierny wzrost części nadziemnej, a to oznacza wzrost zużycia wody.

Odżywienie roślin w warunkach niedoboru wody można poprawić, stosując składniki pokarmowe w formie oprysku dolistnego jako dokarmianie dolistne. W ten sposób można dostarczyć potrzebną roślinom ilość mikroelementów, część azotu, a w mniejszym stopniu innych makroelementów. Jednak gdy stres suszy się nasila, rośliny nie są w stanie pobrać składników pokarmowych aplikowanych nawet w taki sposób.

Chwasty, choroby i szkodniki

Chwasty walczą z roślinami uprawnymi nie tylko o składniki pokarmowe i światło, lecz także o wodę. W zależności od gatunku są w stanie pobrać nawet kilka razy więcej wody niż rośliny uprawne. Dlatego muszą być skutecznie zwalczane.

Kondycję roślin uprawnych obniżają także choroby i szkodniki, dlatego ochrona przeciwko nim musi być skuteczna. Niektóre środki ochrony roślin mają działanie regulatorów wzrostu, które stymulują wzrost systemu korzeniowego.

Na funkcjonowanie roślin poddanych stresowi suszy korzystnie wpływa stosowanie stymulatorów o zróżnicowanym działaniu na procesy zachodzące w roślinach. Badania przeprowadzone w ostatnich latach w różnych uprawach rolniczych dowodzą także skuteczności aplikacji dolistnej krzemu na ograniczanie skutków niedoboru wody.