Zebranie plonów to nie koniec problemów z ochroną. O ile nie zagrożą mu już szkodniki polowe, sprawcy chorób roślin oraz chwasty, to może zrobić to szeroka gama szkodników magazynowych oraz grzybów i bakterii obecnych w obiektach magazynowych.
Mikroorganizmy nie są wybredne i zniszczyć mogą każdy rodzaj ziarna i nasion przechowywanych w złych warunkach lub nieodpowiednio przygotowanych do magazynowania. Mało wymagające są też pod tym kątem roztocze magazynowe oraz gryzonie. Sporo owadów, uznawanych za tzw. szkodniki magazynowe ma często bardziej specyficzne wymagania i zasiedlają one chętniej konkretny rodzaj ziarna, w określonych warunkach (temperatura i wilgotność). Kiedy warunki okażą się korzystne, i szkodniki te mają pod dostatkiem pokarmu, mogą w krótkim czasie zniszczyć lub zanieczyścić sporą część zbiorów, niwecząc wysiłek plantatora włożony w ich wyprodukowanie.
![]() Chrząszcz trojszyka na ziarnie | ![]() Wołek zbożowy na ziarnie |
Szkody w magazynach mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy. Szkodniki zjadając ziarno powodują zmniejszenie masy składowanej w magazynie. Dobrym przykładem są gryzonie, które licznie występujące mogą pochłonąć spore ilości ziarna, ale również owady nie ustępują im w tym zakresie. Wołek zbożowy nie zwalczany i masowo namnażający się przez co najmniej kilka miesięcy może wyjeść zawartość ziarniaków pozostawiając jedynie niewiele warte łupiny nasienne. Szkody jakościowe mogą mieć różnoraki charakter. Wspomnieć tu można o zanieczyszczeniu ziarna moczem i kałem oraz sierścią przez gryzonie. Zanieczyszczeniami są też ciała szkodników, ich wylinki i wydzieliny. Obniżenie jakości to też zmniejszenie zdolności kiełkowania, jeśli zmagazynowane ziarno to materiał siewny. Wiele szkodników owadzich zaczyna żerowanie na ziarniaku od jego zarodka, co dyskwalifikuje zasiedlony materiał do siewu.
W artykule każdy zainteresowany ochroną swoich zbiorów znajdzie krótką charakterystykę najważniejszych grup szkodników magazynowych, sposobów ich wykrycia i monitoringu występowania. Opisane zostaną też metody jak minimalizujące ryzyko pojawienia się szkodników w magazynie i możliwości ich zwalczania z wykazem zarejestrowanych do tego celu środków ochrony roślin.
Największe szkody w magazynach powodują:
- mikroorganizmy (grzyby i bakterie),
- gryzonie,
- bezkręgowce (roztocze i owady).
Zwalczanie roztoczy i owadów jest szczególnie trudne z uwagi na ich zróżnicowaną biologię, duży potencjał rozrodczy oraz często trudności związane z odpowiednio wczesnym ich wykryciem.
![]() Wołek zbożowy na ziarnie. Chrząszcz (po lewej), larwa (u dołu po środku) i poczwarka (po prawej u dołu). Larwa i poczwarka wyjęte z ziarniaka |
![]() Chrząszcze kapturnika zbożowego na uszkodzonym ziarnie
|
Roztocze magazynowe to głównie przedstawiciele dwóch rodzin: rozkruszkowate i roztoczkowate. To mikroskopijnej wielkości pajęczaki, których długość ciała wynosi mniej niż 1 mm, a więc znajdują się na granicy widzialności oka ludzkiego. Rozmnażają się masowo gdy ziarno ma w szczególności podwyższoną wilgotność, temperatura odgrywa tu mniejsze znaczenie. Roztocze zazwyczaj obecne są w większości magazynów zbożowych, ale powodują szkody, gdy pojawią się odpowiednie warunki dla ich rozwoju. Do najczęściej występujących w magazynach z ziarnem roztoczy zaliczyć można: rozkruszka mącznego, drobny i polowo-magazynowego oraz roztoczka brunatnego i suszowego.
Najgroźniejsze owady, szkodniki magazynowanego ziarna zbóż (w tym kukurydzy) to wołek zbożowy, trojszyki (gryzący i ulec), kapturnik zbożowy, mklik mączny oraz w ostatnich latach również omacnica spichrzanka. Trojszyki, omacnica spichrzanka i spichrzele mogą uszkadzać też rzepak, ale zwykle porośnięty lub zanieczyszczony i opanowany wcześniej przez bakterie i grzyby. Wymienione gatunki zasiedlają ziarno i nasiona jako pierwsze, powodując wzrost jego wilgotności i temperatury. W dalszej kolejności postępuje dalsza degradacja surowca przez grzyby, bakterie i roztocze. Następnie pojawiają się inne, wymagające do rozwoju wyższej wilgotności i temperatury szkodniki takie jak chrząszcze z rodziny wymiecinkowatych, gryzki, pustosze, rozpłaszczyki, spichrzele, mole i wiele innych.
![]() Larwa kapturnika zbożowego wewnątrz uszkodzonego ziarniaka |
![]() Ziarna kukurydzy zniszczone przez kapturnika zbożowego |
Zbiór i przygotowanie do magazynowania
O magazynowaniu należy pomyśleć już przed zbiorem ziarna i nasion. Najlepiej, aby przeznaczony do magazynowania surowiec miał w trakcie zbioru odpowiednio niską wilgotność i temperaturę. Rzadko jednak jest to możliwe i najczęściej po zbiorze surowiec trzeba schłodzić i wysuszyć. Ważne jest też aby zbiór nie powodował uszkodzenia ziarniaków. Sprzyja temu często upalna i sucha pogoda panująca podczas żniw. Ziarniaki nadmiernie wówczas przesychają i stają się kruche. Drugą przyczyną uszkodzenia ziarniaków może być złe ustawienie podzespołów kombajnu. Uszkodzone ziarniaki w trakcie magazynowania mogą być zasiedlane od razu przez wtórne szkodniki magazynowe.
Ziarno, które ma być przechowywane przez co najmniej kilka miesięcy, nie może zawierać więcej niż 5% zanieczyszczeń, zarówno użytecznych (ziarno drobne, niedojrzałe lub uszkodzone) jak i nieużytecznych (piasek, grudki ziemi, plewy, łuski, zielone części i nasiona chwastów oraz inne). Jeżeli zanieczyszczeń jest więcej ziarno należy oczyścić np. przy użyciu wialni.
Dopuszczalne wartości wilgotności ziarna i nasion do długookresowego przechowywania
Rodzaj ziarna/nasion i czas przechowywania | Bezpieczna wilgotność ziarna (%) | Typowa wilgotność ziarna przy zbiorze (%) |
Pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies
| 14 13 | 20 20 |
Rzepak
| 8 7 | 17 17 |
Kukurydza
| 15,5 14 13 | 35 35 35 |
Magazyn i jego przygotowanie na przyjęcie surowca
Zboże, kukurydza i rzepak powinno być przechowywane w obiektach do tego przeznaczonych, szczelnych, wyposażonych w odpowiednią aparaturę monitorującą warunki przechowywania (o ile to możliwe) i nadzorowane przez doświadczony personel lub bieżąco obsługiwane przez firmę DDD. Nie powinno się magazynować plonów w miejscach do tego nie przeznaczonych. Tego typu prowizoryczne magazyny zwykle przynoszą więcej szkód niż pożytku, zarówno dla właściciela, któremu szkodniki zniszczą ziarno jak i dla okolicznych rolników, do których szkodniki będą się rozlatywać. Większość owadów, szkodników magazynowych aktywnie lata (oprócz wołka zbożowego) i...
/table>