Wirus żółtaczki rzepy TuYV – jak uchronić plantacje?
Wirus żółtaczki rzepy może powodować wysokie straty w plonie, nawet do 50 procent. Nie ma możliwości jego zwalczania w trakcie wegetacji roślin. Najlepiej więc zabezpieczymy plantacje, sięgając po odmiany z deklarowaną odpornością na TuYV.
Wirus żółtaczki rzepy (TuYV – Turnip Yellows Virus) występuje w całym kraju. Najczęściej stwierdza się go w zachodnim, południowo-zachodnim i środkowym pasie Polski. Powszechny jest w regionach, gdzie uprawiany jest rzepak, burak cukrowy, ziemniak, warzywa.
Objawy wirusa żółtaczki rzepy
Wirus żółtaczki rzepy jest najczęściej występującym i najgroźniejszym w uprawie rzepaku ozimego. Objawami porażenia są żółte i antocyjanowe przebarwienia liści, występujące na blaszce liściowej od brzegu w kierunku do środka. Podobne objawy wywołuje np. niedobór fosforu w roślinach, lekka fitotoksyczność zastosowanych fungicydów, występowanie kiły kapusty czy żerowanie śmietki kapuścianej. Jednak w przypadku infekcji wirusowych przebarwienia są nieodwracalne i nie ustępują na wiosnę, natomiast te powodowane niedoborem fosforu czy będące efektem zastosowania fungicydu są przejściowe. Stwierdzając nieprawidłowy pokrój rzepaku, powinniśmy takie rośliny wykopać i sprawdzić ich korzenie pod kątem występowania na nich blizn, kanałów wydrążonych przez śmietkę kapuścianą, szkodnika, narośli infekcyjnych kiły kapusty. W przypadku, gdy takich nie zauważymy, wówczas można podejrzewać obecność wirusa żółtaczki rzepy. Wirus przeważnie ujawnia się na jesieni, ale nie zawsze musi dawać od razu widoczne objawy – które długo mogą się nie uzewnętrznić. Pewność co do jego obecności daje dopiero test laboratoryjny.
Wiosną widoczne staje się skarłowacenie przebarwionych, chorych roślin. Rzepak porażony wirusem żółtaczki rzepy redukuje liczbę odgałęzień bocznych i nasion w łuszczynie. W efekcie obserwujemy spadek plonu, obniżenie zaolejenia nasion i wzrost zawartości glukozynolanów.
Mszyce – główny wektor wirusa
W środowisku roślin wirusy, w tym TuYV, roznoszone są przede wszystkim przez zakażone nimi mszyce (wektory wirusów). Roznosicielami TuYV są głównie mszyca kapuściana oraz mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana – i to właśnie ten gatunek wg wskazań Kliniki Chorób Roślin Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego (IOR) jest najbardziej efektywnym wektorem wirusa żółtaczki rzepy. Mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana żeruje i rozwija się na różnych roślinach, np. kapustowatych, psiankowatych czy bobowatych. Spotkamy ją w wielu w uprawach polowych, w szklarniach i chwastach.
Do zakażenia mszyc i roślin dochodzi podczas żerowania szkodnika. Mszyce wysysają soki z młodych części roślin. W czasie żerowania wpuszczają do komórek roślinnych ślinę, która może zaburzyć przebieg procesów życiowych takich jak: fotosynteza czy oddychanie i powodować zakażenie wirusem, jeśli mszyca jest zakażona.
Ograniczanie mszyc
Jednym ze sposób ochrony przed wirusem i ograniczenia infekcji jest jesienne zwalczanie mszyc. Jednakże występowanie mszyc w plantacjach rzepaku znacznie rozciągnęło się w czasie i często jeszcze w grudniu spotkać można szkodnika na roślinach. Na taki stan wpływa ocieplający się klimat. Tymczasem trudno zalecić zabieg opryskiwania insektycydem w listopadzie/grudniu, ponieważ jest za zimno na to, aby preparat skutecznie zadziałał. Co więcej, może uszkodzić rośliny, gdy po opryskiwaniu, np. w nocy, wystąpią minusowe temperatury, co o tej porze roku jest wysoce prawdopodobne.
Odporność na TuYV
Ochrona przed wirusem żółtaczki rzepy to przede wszystkim profilaktyka w działaniu. Pewnym rozwiązaniem jest siew odmian z deklarowaną (przez hodowców) odpornością na wirusa TuYV. Wśród nich znajdziemy m.in. mieszańca PT298 (Agile) z hodowli Pioneer. To kreacja dobrze plonująca, o wysokiej zimotrwałości i dobrze regenerująca się po zimie. Dla wykorzystania wysokiego potencjału plonotwórczego zalecana jest na stanowiska od dobrych do średnich. Charakteryzuje się szybkim tempem rozwoju jesiennego i może być siana w terminach wcześniejszych oraz opóźnionych. Jesienią i wiosną zalecane jest przeprowadzanie zabiegu regulującego pokrój roślin. Zdrowotność dobra. Rośliny dość wysokie, o ponadprzeciętnej odporności na wyleganie. Termin kwitnienia i dojrzewania średnio późny. Tolerancja na osypywanie nasion – wysoka.
Tekst: Katarzyna Szulc
Zdjęcia: Jakub Danielewicz