Podstawowym warunkiem prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin jest optymalny odczyn gleby. Niestety są jeszcze rolnicy, którzy zapominają o tej prawdzie. Proces zakwaszenia gleb jest procesem naturalnym. Rolnik przez swoje postępowanie może ten proces przyspieszać lub opóźniać.

Odczyn gleby to ujemny logarytm ze stężenia jonów wodorowych (H+). Wyróżnia się odczyn: 

• bardzo kwaśny – pH do 4,5; 
• kwaśny – pH 4,6–5,5; 
• lekko kwaśny – pH 5,6–6,5; 
• obojętny – pH 6,6–7,2; 
• zasadowy – pH ponad 7,2.

Zakwaszenie gleby

Rolnik przyczynia się do przyspieszenia zakwaszenia gleby poprzez stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych (zawierających azot w formie amonowej, siarkę elementarną). Następstwa nadmiaru jonów wodorowych w glebie są różnorodne.

Na glebach kwaśnych wzrasta stężenie toksycznego glinu i manganu, które hamują wzrost roślin uprawnych. Do najbardziej wrażliwych gatunków na nadmierną koncentrację obu pierwiastków należą jęczmień i lucerna. Kompleks sorpcyjny na glebach zakwaszonych w znacznym stopniu jest wypełniony jonami wodorowymi zamiast zasadowymi (Ca2+ i Mg2+), które łatwo wymywane są z gleby. W takich warunkach dochodzi do przechodzenia fosforu pochodzącego z nawozów w formy niedostępne dla roślin (uwstecznianie fosforu).

Podobnie dzieje się z molibdenem. Wzrasta natomiast dostępność żelaza, miedzi, cynku, manganu i kobaltu. Na glebach kwaśnych maleje aktywność mikrobiologiczna, słabo rozwijają się drobnoustroje odpowiedzialne za utlenianie azotu amonowego do azotanowego, rozkładające materię organiczną, a także wiążące azot z powietrza. Dominują natomiast grzyby, które dobrze rozwijają się przy pH niższym niż 4. Efektem zakwaszenia jest znaczące pogorszenie wielkości i jakości plonu.

Potrzeby i dawkowanie

Optymalne pH gleby zależy od jej kategorii agronomicznej i wynosi dla gleb: 

• bardzo lekkich – 5,1–5,5; 
• lekkich – 5,6–6,0; 
• średnich – 6,1–6,5; 
• ciężkich – 6,6–7,0.

Jest to zakres pH, przy którym potrzeby wapnowania określone są jako ograniczone. Łatwo zauważyć, że im gleba jest lżejsza, tym optymalne pH jest niż­sze.

Potrzeby wapnowania określa się mianem: koniecznych, potrzebnych, wskazanych, ograniczonych i zbędnych. Są one w pełni uzależnione od pH gleby. Poniżej zamieszczam informację na temat konkretnych wartości pH i potrzeb wapnowania dla czterech kategorii agronomicznych gleb:

Gleby bardzo lekkie: potrzeby wapnowania i dawkowanie

• wapnowanie jest konieczne, gdy pH wynosi < 4,0 | dawka: 3 t/ha CaO
• wapnowanie jest potrzebne, gdy pH wynosi 4,1 - 4,5 | dawka: 2 t/ha CaO
• wapnowanie jest wskazane, gdy pH wynosi 4,6 - 5,0 | dawka: 1 t/ha CaO
• wapnowanie jest ograniczone, gdy pH wynosi 5,1 - 5,5 | dawka: - t/ha CaO
• wapnowanie jest zbędne, gdy pH wynosi > 5,6

Gleby lekkie: potrzeby wapnowania i dawkowanie

• wapnowanie jest konieczne, gdy pH wynosi < 4,5 | dawka: 3,5 t/ha CaO
• wapnowanie jest potrzebne, gdy pH wynosi 4,6 - 5,0 | dawka: 2,5 t/ha CaO
• wapnowanie jest wskazane, gdy pH wynosi 5,1 - 5,5 | dawka: 1,5 t/ha CaO
• wapnowanie jest ograniczone, gdy pH wynosi 5,6 - 6,0 | dawka: - t/ha CaO
• wapnowanie jest zbędne, gdy pH wynosi > 6,1

Gleby średnie: potrzeby wapnowania i dawkowanie

• wapnowanie jest konieczne, gdy pH wynosi < 5,0 | dawka: 4,5 t/ha CaO
• wapnowanie jest potrzebne, gdy pH wynosi 5,1 - 5,5 | dawka: 3 t/ha CaO
• wapnowanie jest wskazane, gdy pH wynosi 5,6 - 6,0 | dawka: 1,7 t/ha CaO
• wapnowanie jest ograniczone, gdy pH wynosi 6,1 - 6,5 | dawka: 1 t/ha CaO
• wapnowanie jest zbędne, gdy pH wynosi > 6,6

Gleby ciężkie: potrzeby wapnowania i dawkowanie

• wapnowanie jest konieczne, gdy pH wynosi < 5,5 | dawka: 6 t/ha CaO
• wapnowanie jest potrzebne, gdy pH wynosi 5,6 - 6,0 | dawka: 3 t/ha CaO
• wapnowanie jest wskazane, gdy pH wynosi 6,1 - 6,5 | dawka: 2 t/ha CaO
• wapnowanie jest ograniczone, gdy pH wynosi 6,6 - 7,0 | dawka: 1 t/ha CaO
• wapnowanie jest zbędne, gdy pH wynosi > 7,0

Doprowadzenie odczynu gleb lekkich, a zwłaszcza bardzo lekkich do poziomu obojętnego jest poważnym błędem agrotechnicznym. Na podstawie potrzeb wapnowania można określić optymalne dawki nawozów wapniowych.

Jeśli zalecana dawka wynosi 2 t CaO na ha, a nawóz zawiera 50% CaO, to trzeba rozsiać 4 t takiego nawozu na ha (2:0,5). Gdyby zawartość CaO wynosiła 80%, wówczas byłoby to 2,5 t (2:0,8). Trzeba trzymać się zasady, że na glebach bardzo lekkich i lekkich nie stosuje się szybko działających nawozów zawierających wapń w formie tlenkowej (CaO), bo mogłoby to doprowadzić do nagłej zmiany odczynu, ale wyłącznie wolniej działające wapno węglanowe (CaCO3). Na glebach średnich i ciężkich nie ma ograniczeń co do formy stosowanego nawozu.