Temat pozostałości środków ochrony roślin w warzywach i owocach jest w ostatnich latach wyjątkowo na czasie. Z jednej strony są konsumenci, którzy oczekują żywności z jak najmniejszą ilością pozostałości środków ochrony roślin. Z drugiej zaś rolnicy, dla których środki ochrony roślin są jednym z najważniejszych czynników decydujących o jakości i wysokości plonu końcowego. Idąc dalej, substancje, które pozostają w roślinie aktywne przez dłuższy czas chronią uprawy dłużej zatem przekłada się to również na zmniejszenie liczby wykonywanych zabiegów.
Czy jest w tym przypadku możliwy do osiągnięcia kompromis? Zdania pewnie będa podzielone, ale pewien rodzaj kompromisu opracowały osoby odpowiedzialne za tworzenie odpowiednich przepisów w Unii Europejskiej i na całym świecie.
Najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości
Aby lepiej zrozumieć wszystkie argumenty w dyskusji nad bezpieczeństwem żywności wyprodukowanej z roślin traktowanych środkami ochrony roślin, warto poznać znaczenie kilku terminów. Pierwszym z nich jest NDP, czyli najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości (z j. ang. MRL, czyli Maximum Residue Level). Jest to najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości substancji czynnej w żywności krajowej i importowanej, uznany za akceptowalny zgodnie z obowiązującymi w danym kraju przepisami prawa. Jeśli poziom pozostałości ś.o.r. jest poniżej ustanowionego NDP, wówczas oznacza to, że uprawa była chroniona w sposób właściwy, bez przekroczenia maksymalnej dawki środka, maksymalnej liczby zabiegów sezonie i z zachowaniem okresu karencji wskazanych w etykiecie środka.
Wartości NDP obowiązujące w Polsce są wspólne dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, natomiast kraje poza Unią mogą ustanawiać własne normy. Przestrzegać musi ich każdy producent zamierzający wyeksportować swoje produkty na ich rynki.
Jeśli ilość pozostałości jest poniżej progu NDP, towar może być dopuszczony do sprzedaży, jest legalny i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego.
Do określenia bezpieczeństwa pozostałości ś.o.r. służą również inne wskaźniki.
Dzienne spożycie i dawka najwyższa
ADI, czyli dopuszczalne dzienne spożycie (z j. ang. Acceptable Daily Intake). Wskaźnik ten określa maksymalną ilość substancji w przeliczeniu na kilogram masy ciała, która może być spożywana codziennie z żywnością bez znacznych tegatywnych skutków dla zdrowia przez całe życie.
Jeśli ilość pozostałości mieści się w strefie pomiędzy NDP, a ADI, wówczas towar zgodnie z prawem nie może być dopuszczony do sprzedaży ani żywienia ludzi i zwierząt, ale nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego.
ARfD, czyli z j. ang. Acute Reference Dose, to jednorazowa dawka określająca maksymalną ilość substancji w mg w przeliczeniu na kilogram masy ciała, której przekroczenie jest związane z zagrożeniem dla zdrowia ludzkiego (tzw. ostra dawka referencyjna).
Jeśli ilość pozostałości jest wyższa niż ADI/ARfD, wówczas możliwe jest zagrożenie dla zdrowia ludzkiego.
Na koniec słownika pojęć NOAEL (z j. ang. No Adverse Effect Level), czyli najwyższa dawka substancji czynnej, którą można przyjmować dziennie przez całe życie, po spożyciu której nie obserwuje się żadnego działania niepożądanego, podczas gdy wyższe dawki powodują takie działania (“poziom dawkowania, przy którym nie obserwuje się szkodliwych zmian”).
Pozostałości w praktyce
Powyższa pojęcia i wskaźniki opisują w sposób naukowy poziomy pozostałości i ich wpływ na konsumenta. Warto podkreślić, że podmioty zajmujące się obrotem płodami rolnymi, w tym sieci handlowe, ustanawiają własne ograniczenia w zakresie poziomu pozostałości określając je np. na poziomie ułamka NDP (np. 30% NDP) lub nawet poniżej 0,01 mg/kg. Przy czym 0,01 mg/kg to najniższy poziom, jaki jest w stanie określić dostępna obecnie aparatura pomiarowa (!). Stąd poziom ten potocznie nazywa się poziomem “bez pozostałości”.