Choroby kolb kukurydzy

Kolby kukurydzy to istotny organ – tak w uprawie na ziarno, jak i na kiszonkę – w związku z czym powinny być w jak najlepszej kondycji. Obok szkodników uszkadzających ziarniaki pojawiają się też choroby, których wbrew pozorom jest całkiem sporo.

Fuzarioza kolb – najgroźniejsza z chorób

Fuzarioza kolb to najgroźniejsza choroba kukurydzy, którą wywołują grzyby rodzaju Fusarium.Może być ich wiele, ale konkretne gatunki oznaczyć może tylko specjalistyczne laboratorium mikrobiologiczne. Literatura krajowa podaje, że na kolbach pojawia się zwłaszcza Fusarium subglutinans, F. verticillioides, F. graminearum i F. proliferatum.Na liczny pojaw konkretnych gatunków grzybów bardzo duży wpływ ma pogoda, zwłaszcza temperatura i wilgotność. Dlaczego fuzarioza kolb jest taka groźna? Otóż jeżeli pojawi się licznie, to może spowodować spadek wysokości plonu ziarna. Wskutek rozwoju grzyba ziarniaki są mniejsze, słabiej wypełnione, a następnie matowieją i mogą pękać, co sprzyja rozwojowi zgnilizn. Sam procent kolb uszkodzonych na plantacji jeszcze niewiele mówi, bo istotne jest to, jaką powierzchnię ziarniaków patogen opanował. Raz może to być tylko czubek rośliny, innym razem 20 proc. jej powierzchni, ale w niektóre lata pleśń obejmuje ponad 50 proc. ziarniaków w kolbie . 

Pojaw białawej, różowawej lub czerwonawej pleśni jest końcowym efektem obecności grzyba. Wcześniej pasożyt rozwija się wewnątrz bezobjawowo, uszkadzając bądź niszcząc zarodek i bielmo ziarniaka. Pojawowi fuzariozy szczególnie sprzyja żerowanie omacnicy prosowianki, urazka kukurydzianego, chrząszczy stonki kukurydzianej oraz innych szkodników uszkadzających znamiona, ziarniaki i liście okrywowe kolb. Niektóre szkodniki mogą aktywnie przenosić zarodniki grzyba z rośliny na roślinę. Przy pojawie fuzariozy kolb może się uwidocznić kolejny problem, którym jest ryzyko obecności w plonie groźnych mykotoksyn. Poziom ich zawartości w ziarnie podlega kontroli w skupach. Do najczęściej stwierdzanych mykotoksyn w ziarnie kukurydzy zalicza się deoksyniwalenol (DON), zearalenon (ZEA) i fumonizyny (FUM). 

Głownie kukurydzy

Kolejną chorobą kolb kukurydzy dość często się pojawiającą jest głownia kukurydzy. Patogen wywołujący chorobę może rozwijać trzy generacje zarodników w ciągu roku. Objawy na kolbach wywołuje druga i trzecia generacja, w zależności od roku. Objawy chorobowe to narośla pojawiające się w miejscu wniknięcia zarodnika, gdyż grzyb ten nie rozwija się systemicznie. Głownia najczęściej pojawia się na czubku kolby, co pozwala jeszcze zebrać plon, ale w lata, gdy infekcja ma miejsce wcześniej, cała kolba może być wypełniona naroślami, a tym samym pozbawiona ziarniaków. Pojawowi głowni sprzyja występowanie ploniarki zbożówki w okresie wiosennym, a następnie żerowanie mszyc, wciornastków, omacnicy, stonki, urazka, piętnówek i innych szkodników. Czynnikiem sprzyjającym infekcji kolb są uszkodzenia gradowe, wiatrołomy, ale i urazy tkanek wywołane przez suszę. W niektóre lata ponad 70 proc. kolb ma narośla obejmujące mniejszą bądź większą powierzchnię tego organu. Wykazano, że sama głownia obok spadku jakości plonu nie wytwarza mykotoksyn. Trzeba jednak wiedzieć, że może ona współwystępować z grzybami fuzaryjnymi – a te już mogą je wytwarzać. 

Ciekawą, ale zarazem bardzo groźną chorobą kolb, jeżeli pojawiłaby się na większą skalę, jest głownia pyląca kukurydzy. Grzyb infekuje rośliny wiosną, ale uwidacznia się dopiero w czasie wiechowania i rozwoju kolb. Wiechy lub kolby zamieniają się wówczas w skupiska czarnych zarodni z zarodnikami. Na roślinie objaw porażenia wykazuje zazwyczaj wiecha albo kolba, rzadziej oba organy naraz. Gdy problem dotknie kolby, nie ma w niej wówczas ziarniaków. Przybiera ona cebulowaty kształt, a po rozwinięciu liści okrywowych zamiast ziarna zawiera zbitą grzybnię patogena. Póki co, głownia pyląca opanowuje nieliczne rośliny, choć w każdej chwili może się to zmienić.

Plamy i plamki

Do chorób kolb zalicza się także szereg grzybów saprofitycznych, które są odpowiedzialne za czernienie kolb, w tym ziarniaków. Takie objawy spotyka się zwykle pod koniec wegetacji. Objawy się nasilać w latach, gdy trudno jest wjechać w łan z powodu deszczy i zebrać plon. Nie można również zapominać, że patogeny wywołujące typowe choroby liści mogą również być obecne na liściach okrywowych kolb. Najczęściej notuje się drobną plamistość liści, żółtą plamistość liści, a rzadziej rdzę kukurydzy. Przy licznym i wczesnym pojawie choroby te mogą doprowadzić do przedwczesnego dojrzewania kolb, gdy ziarniaki nie osiągnęły jeszcze docelowej wielkości i odpowiedniego wypełnienia. 

Bez względu jednak na to, jaka choroba pojawia się na kolbach, trzeba monitorować kondycję roślin. Z chwilą pojawu chorób na kolbach na interwencję jest już za późno, poza ewentualnie wcześniejszym zbiorem, ale wiedza o ich obecności pozwoli zaplanować strategię ochrony na kolejny sezon. 

Tekst i zdjęcia: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. IOR-PIB TSD Rzeszów