Prawidłowe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe zależy nie tylko od ich zawartości w glebie, ale też od wzajemnego stosunku. W przypadku dużych dysproporcji dochodzi do wzajemnych, na ogół niekorzystnych zależności pomiędzy nimi o charakterze antagonistycznym lub synergistycznym. Stąd kolejny temat nawożeniowy na e-pole.pl: antagonizm składników pokarmowych. Zjawiska te mogą wywierać duży wpływ na pobieranie składników, a w konsekwencji na plony i jakość roślin uprawnych.

Antagonizm i synergizm

Antagonizm, częściej spotykany w praktyce, wyraża się w unieruchamianiu i utrudnianiu pobierania jednego składnika przez inny, podczas gdy synergizm określa się jako zwiększenie możliwości pobrania określonego składnika pokarmowego przez drugi i w efekcie jego większą przyswajalność i zawartość w roślinie. Wyróżnia się antagonizm dwu- lub jednostronny, a przy tym silny lub słaby.

Poniżej typowe przykłady wzajemnej zależności antagonistycznej i synergistycznej pomiędzy pierwiastkami:

Antagonizm silny 

Potas Magnez

Potas Sód

Fosfor -> Cynk

Fosfor -> Żelazo

Wapń -> Magnez

Wapń -> Cynk

Wapń -> Mangan

Wapń -> Bor

Wapń -> Żelazo

Siarka -> Molibden [/su_tab] [su_tab title="Antagonizm słaby"] Wapń Fosfor

Fosfor -> Potas

Fosfor -> Miedź

Wapń -> Potas

Potas -> Bor

Azot (NH4+) -> Potas

Azot -> Bor

Mangan -> Żelazo

Miedź -> Żelazo

Miedź -> Mangan

Cynk -> Żelazo

Synergizm

Fosfor Magnez

Potas Azot (NO3-)

Magnez Azot (NO3-)

Potas Mangan

Potas Żelazo

Obydwa zjawiska są dość skomplikowane i nie w pełni wyjaśnione, gdyż w glebie i roślinie zachodzi cały szereg wzajemnie powiązanych ze sobą procesów chemicznych, fizykochemicznych i biologicznych. Komplikują się one dodatkowo w warunkach zmiennego przebiegu pogody (głównie temperatury i wilgotności), odczynu gleby, zawartości w niej substancji organicznej oraz udziału kompleksu sorpcyjnego.

• Przy niskich, jesiennych i wiosennych temperaturach (poniżej 12°C) utrudnione jest pobieranie z gleby fosforu, magnezu i boru. Wskazana może być wówczas dolistna aplikacja tych składników.
• Z reguły składniki mineralne pobierane są gorzej z gleb przesuszonych, zwłaszcza fosfor i potas.
• Z kolei w okresach suchych i gorących słabo przyswajany z gleby jest bor, żelazo i molibden. Stąd nawozy doglebowe powinny być wnoszone głębiej (przeciętnie w 10–20-centymetrową warstwę gleby), a więc w zasięgu systemu korzeniowego, a zwłaszcza strefy włośnikowej korzeni, gdzie znajdują się też większe zasoby wody, ułatwiające pobieranie składników. O nawożeniu wgłębnym pisaliśmy tutaj: "Nawożenie wgłębne – wprowadzenie"
• Również nadmiar deszczu i związana z tym często chłodna pogoda utrudniają pobieranie składników i powodują ich niedobory w roślinach.

Odczyn gleby a przyswajalność składników

Zasadniczy wpływ na przyswajalność większości składników pokarmowych z gleby wywiera jej odczyn. W warunkach kwaśnego odczynu na ogół dobrze pobierane są mikroelementy (wyjątkiem jest molibden) oraz saletrzana forma azotu (NO3), zawarta w 50% w saletrze amonowej, salmagu i saletrzaku oraz w 100% w saletrze wapniowej, potasowej i magnezowej. Niemniej w bardzo kwaśnych glebach (pH poniżej 5), również niektóre mikroelementy (bor, miedź, cynk) przechodzą w formy trudniej dostępne dla roślin.