Ważnym elementem technologii nawożenia np. rzepaku ozimego jest dostarczenie i pobieranie jesienią azotu w formie amonowej. Jest to warunek sprzyjający wykształceniu odpowiedniej rozety liści i koncentracji soku komórkowego wpływającego na przezimowanie rzepaku. Zapewnienie roślinie uprawnej odpowiedniej ilości azotu, we właściwej formie, w krytycznych okresach rozwojowych jest wyzwaniem dla producentów.

Czego dowiesz się z tego tekstu:

• Jaka forma azotu jest najlepsza dla roślin?
• Dlaczego jedna forma azotu jest "lepsza" od innej.
• Jakie są konsekwencje strat azotu w dobrej formie?

Późnym latem oraz jesienią następuje też dalsza mineralizacja masy organicznej w glebie, niezależnie od jej pochodzenia – próchnica, resztki pożniwne, poplony, wnoszone nawozy organiczne – powstaje forma amonowa dostępna dla roślin.

Jesienne terminy stosowania nawozów organicznych w rzepaku ozimym, zbożach ozimych czy też pod rośliny jare siane dopiero w roku następnym często uniemożliwiają znaczące wykorzystanie azotu amonowego zawartego w gnojowicy, oborniku czy też pulpie pofermentacyjnej z biogazowni.

Azot amonowy pochodzący z procesów przemiany masy organicznej, zapasów glebowych (np. wniesiony wiosną w postaci nawozów mineralnych, a nie­ wykorzystany przez rośliny uprawne) często ulega stratom w trakcie jesieni, łagodnej zimy czy też przedwiośnia.

Jedną z przyczyn są przemiany mikrobiologiczne (nitryfikacja) prowadzące do przemiany formy amonowej do azotanowej i ostatecznie do wymywania azotu w głąb gleby, przemieszczania do wód gruntowych oraz ulatniania w powietrze. Aktywność drobnoustrojów glebowych (bakterii Nitrosomonas) jest wysoka, kiedy temperatura gleby wynosi około 10 ºC i przekracza tę wartość. Proces nitryfikacji pro­wadzący do całkowitej przemiany formy amonowej w azotanową może w wyższej temperaturze gleby trwać zaledwie dwa do czterech tygodni. Azot w formie amonowej wiąże się z kompleksem sorpcyjnym gleby (cząstkami gleby), ale jest dalej dostępny dla roślin. Azot w formie azotanowej nie jest wiązany przez kompleks sorpcyjny gleby i podlega procesom wypłukiwania i denitryfikacji prowadzącym do strat.

Straty te mają wymiar ekonomiczny oraz środowiskowy i są przyczyną:

• spadku ilości i jakości plonów;
• konieczności dzielenia dawek nawozów azotowych;
• niskiej efektywności zastosowanego azotu zwłaszcza z nawozów organicznych;
• szkodliwego wpływu na środowisko.

Badacze uniwersyteccy i wysokiej klasy doradcy rolniczy zalecają podejmować działania, aby zatrzymać azot w formie przyswajalnej dla rośliny (w formie amonowej – NH4+) możliwie najdłużej (nawet gdy jest aplikowany jesienią) i zapewnić jego dostępność wiosną, kiedy roślina uprawna potrzebuje najwięcej tego składnika.

Ważne. Niezależnie od formy nawozu (mineralny albo organiczny) azot przyswajalny dla rośliny poprzez system korzeniowy występuje w glebie w formie amonowej i azotanowej. Forma amonowa jest najefektywniej pobieraną i wykorzystywaną formą azotu, zwłaszcza w niskich temperaturach, zarówno przez rzepak, kukurydzę, jak i zboża. Tylko forma amonowa nie podlega stratom. Forma azotanowa może być wniesiona w formie nawozu mineralnego lub pojawia się w wyniku przemiany formy amonowej w procesie nitryfikacji. Największe straty zaaplikowanego azotu wskutek wypłukiwania zachodzą głównie na glebach lekkich, piaszczystych. Natomiast denitryfikacja prowadząca do ulatniania się zastosowanego azotu w powietrze najczęściej zachodzi na glebach ciężkich, gliniastych.

Reasumując: Stosowanie nawozów azotowych, w których azot jest w formie amonowej (N-NH₄) może wiązać się z dużymi stratami tego składnika. Taka forma azotu jest łatwo dostępna dla roślin i zatrzymywana przez kompleks sorpcyjny gleby, który ma ładunek ujemny. Niestety, jon amonowy (NH₄₊) w glebie ulega z czasem procesowi nitryfikacji pod wpływem bakterii Nitrosomonas na azotyny (NO_2-), a następnie przez bakterie Nitrobacter na azotany (NO_3-). Jon azotanowy jest bardzo ruchliwy i łatwo wymywany z gleby. Może też być w procesie denitryfikacji przekształcany do NO, N₂O oraz N₂ (gazy cieplarniane) i ulatniać się z gleby.

W następnym wpisie na ten temat napiszę jak zatrzymać azot w glebie.