Najgroźniejsze szkodniki w uprawie ziemniaka
Kondycję plantacji ziemniaka pogarsza szereg szkodników, atakujących zarówno nadziemną, jak i podziemną część roślin. Najgroźniejsze z nich w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do całkowitego niepowodzenia uprawy.
Stonka ziemniaczana
Stonka ziemniaczana to jeden z najgroźniejszych szkodników upraw ziemniaka. Zasięg i rozwój populacji zależy od warunków pogodowych. Chrząszcze po przezimowaniu wychodzą z gleby, wabione przez rośliny ziemniaka, i zasiedlają plantacje. Na początku występują placowo, a z czasem na całej plantacji. Samice składają do 500 jaj na spodniej stronie liści. W cyklu rozwojowym każdy osobnik przechodzi 4 stadia larwalne, żerując na liściach ziemniaka. Larwy ostatniego stadium L4 przeobrażają się po zejściu do gleby w chrząszcze pokolenia letniego. Eliminacja szkodnika z pól obejmuje zarówno monitoring pojawu, metody zwalczania i ocenę wrażliwości stonki ziemniaczanej na insektycydy. Wśród zaleceń wymienia się właściwy płodozmian, izolację przestrzenną pól, obserwacje i stosowanie zabiegów ochronnych.
Próg szkodliwości dla stonki ziemniaczanej:
- 1 złoże jaj lub 15 larw na 1 roślinie.
Mszyce w ziemniakach
Najpopularniejsze gatunki mszyc występujące w uprawach ziemniaków to: brzoskwiniowo-ziemniaczana, kruszynowo-ziemniaczana, szakłakowo-ziemniaczana oraz inne, dla których ziemniak nie stanowi podstawowej rośliny żywicielskiej. Znaczenie gospodarcze zależy od wielkości populacji. Liczebność i szkodliwość mszyc uwarunkowana jest przebiegiem warunków pogodowych (wysoka temperatura sprzyja ich rozwojowi). Mszyce wysysają soki z roślin i mogą roznosić groźne wirusy. Na skutek żerowania liście ziemniaka stają się pofalowane, zniekształcone, pomarszczone. Z czasem całe się zwijają i usychają. Straty ekonomiczne powodują przenoszone przez mszyce wirusy: Y (PVY), M (PVM) ziemniaka oraz liściozwoju (PLRV). Przy czym liczebność mszyc powyżej 500 osobników na 100 liści często powoduje szkody bezpośrednie. W ograniczeniu populacji ważne jest niszczenie chwastów, na których mszyce mogą przezimować, oraz izolacja przestrzenna plantacji. Wśród metod biologicznych wymienia się ochronę na plantacji gatunków owadów naturalnie zwalczających mszyce. Duże znaczenie w ograniczaniu występowania mszyc ma również zbilansowane nawożenie i prawidłowy płodozmian.
Próg szkodliwości mszyc:
- 10-20 mszyc na 100 liściach w plantacjach produkcyjnych.
Nicienie
Do najważniejszych nicieni w uprawie ziemniaków należą endopasożyty osiadłe, mątwiki i guzaki oraz wolno żyjące, a wśród nich niszczyki i korzeniaki. Cechą charakterystyczną nicieni jest wydłużony kształt, długość ciała nieprzekraczająca 1 mm, występowanie w cyklu rozwojowym: jaj, stadium larwalnego i osobników dorosłych. Objawy żerowania nicieni przejawiają się w postaci osłabienia kondycji roślin, redukcji systemu korzeniowego i pogorszenia parametrów użytkowych i handlowych plonu.
Mątwik ziemniaczany i mątwik agresywny to bliźniacze gatunki znajdujące się na liście organizmów kwarantannowych. Mątwiki w cyklu rozwojowym wytwarzają charakterystyczne kuliste cysty o średnicy ok. 0,5 mm, wewnątrz których znajdują się osobniki młodociane i jaja (ok. 500 szt.). Larwy inwazyjne w glebie mogą przemieszczać się na odległość nie większą niż 1 m. Główne źródło rozprzestrzeniania się mątwików stanowi gleba zawierająca cysty, która przytwierdzona do sadzeniaków oraz maszyn rolniczych może być przemieszczana na znaczne odległości. Cysty szkodnika zachowują swą inwazyjność przez wiele lat, nawet przy braku rośliny żywicielskiej. Objawy żerowania nicienia mogą być trudne do rozpoznania. Charakterystyczne jest placowe występowanie szkodnika i wówczas widoczne są na polu miejsca, gdzie rośliny są mniejsze, słabiej rosną, żółkną i szybciej zamierają. Obecność nicienia stwierdzić można poprzez analizę laboratoryjną prób gleby, dokonaną o dowolnej porze roku lub obserwację korzeni podczas kwitnienia roślin pod kątem występowania białych, kremowych, żółtych lub brązowych cyst (w zależności od ich fazy dojrzałości). Wśród metod zwalczania i ograniczania rozprzestrzeniania się mątwików zalecane jest stosowanie płodozmianu, eliminacja roślin żywicielskich, ugorowanie, wprowadzanie roślin pułapkowych oraz odmian odpornych ziemniaka i stosowanie dobrych praktyk rolniczych.
Niszczyki są kolejną grupą nicieni niebezpiecznych dla upraw ziemniaków. Masowe występowanie niszczyków na plantacjach w dużej mierze uwarunkowane jest warunkami pogodowymi (duża ilość opadów). Niszczyk ziemniaczak penetruje głównie podziemne części roślin, a niszczyk zjadliwy również łodygi i liście. Walka z tymi szkodnikami jest utrudniona z uwagi na liczne występowanie gatunków roślin, na których niszczyki mogą żerować. Straty w plonie bulw mogą sięgać nawet 40 proc. Liczebność populacji niszczyków w bulwie wzrasta podczas zimowego przechowywania ziemniaków, a objawy zewnętrzne obecności nicieni stają się bardziej widoczne. W trakcie przechowywania nicienie mogą się przemieszczać do sąsiednich bulw.
Krępaki to mniej znane nicienie, które są wektorem wirusa nekrotycznej kędzierzawki tytoniu TRV (Tobacco Rattle Virus), wywołującym czopowatość bulw ziemniaka. Ważną grupę nicieni stanowią korzeniaki, które w ciągu jednego roku wydają kilka pokoleń szkodników. Obecność nicieni widoczna jest w postaci nekroz występujących na korzeniach. Mogą powodować straty bezpośrednie w postaci spadku plonowania, jak również ułatwiają wnikanie do roślin wtórnych patogenów, np. Verticillium dhalie (sprawca werticiliozy).
Próg szkodliwości nicieni:
- 100 osobników w 100 ml gleby.
Pędraki, rolnice, drutowce
Pędraki, rolnice i drutowce to stadia larwalne szkodników należących do różnych gatunków. Występują najczęściej na polach zachwaszczonych, uprawianych po likwidacji pastwisk, ugorów i w pobliżu zadrzewień. Dorosłe osobniki na ogół nie mają znaczenia gospodarczego, szkody powodują larwy, które odżywiają się podziemnymi częściami roślin, powodując w bulwach nieregularne jamy i wżery. Powodują dyskwalifikację plonu handlowego przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji i przetwórstwa spożywczego.
Pędraki będące larwami chrabąszczowatych mają grube, jasne ciało, charakterystycznie wygięte w kształcie litery U. Samice chrząszczy składają jaja do gleby na głębokości około 15-20 cm. Rozwój larwalny trwa 4 lata.
Próg szkodliwości pędraków:
- 3-6 larw na 1 m2.
Drutowce to larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych, stanowiące w ostatnich latach coraz większy problem w uprawie ziemniaka. Larwy mają kształt wydłużony, cylindrycznie owalny, o mocnym chitynowym pancerzu oraz kolorze od żółtego do jasnobrązowego. Gleby próchnicze i wilgotne stanowią najlepsze środowisko rozwoju szkodnika. Rozwój larw trwa 4-5 lat. Mogą powodować bezpośrednie straty w plonie, sięgające do 50 proc.
Próg szkodliwości drutowców:
- 10 larw na 1 m2.
Rolnice to gąsienice motyli nocnych, które składają do 2000 jaj u nasady roślin. Rozwojowi rolnic sprzyja susza i wysoka temperatura. Z jaj wylęgają się larwy o barwie szarozielonej do brązowej. Rolnice żerują przez cały okres wegetacji ziemniaka, w efekcie bulwy mają wygryzione duże rany, pędy również mogą być podjadane.
Zwalczanie szkodliwych larw owadów skupia się przede wszystkim na zabiegach agrotechnicznych, stosowaniu orki głębokiej, płodozmianu, izolacji przestrzennej od użytków zielonych, krzewów i zadrzewień. Z dostępnych preparatów chemicznych do ochrony przed szkodnikami glebowymi można użyć zaprawy do sadzeniaków, preparaty w formie emulsji i granulatów stosowane na glebę przed wysadzeniem ziemniaków oraz preparaty stosowane we wczesnych fazach rozwojowych ziemniaka.
Tekst i zdjęcia: dr Grzegorz Gryń, IHAR-PIB Bydgoszcz