W poprzednim artykule na temat kiszonek z ziarna kukurydzy, poruszona została kwestia wyboru kukurydzy na kiszonkę, metod zakiszania takich jak; kiszenie rozdrobnionych kolb kuku­rydzy z liśćmi okrywowymi – LKS (CCM-III),  kiszenie bez liści okrywowych (CCM-I) oraz podane zostały najlepsze sposoby na utrzymanie najwyższej wartości pokarmowej. W kontynuacji tego artykułu podane zostały metody takie jak kiszenie w silosach i rękawach foliowych, ponadto poznamy wyniki badań przeprowadzonych przez pracowników Katedry Maszyn Rolniczych i Leśnych SGGW dotyczących zbioru ziarna kukurydzy na kiszonkę.

Kiszenie w silosach, rękawach workowych lub big-bagach

Rozdrobnione ziarno lub kolby z liśćmi okrywowymi bądź bez nich można kisić w silosach komorowych (w Polsce rzadko stosowane), przejazdowych, rękawach foliowych (crimping), big-bagach, a nawet zwykłych workach foliowych. Przy dobrym zagęszczeniu rozdrobnionego materiału oraz jego okryciu i uszczelnieniu, powstaje odpowiednia ilość kwasu mlekowego, doskonale konserwująca paszę. W hermetycznych warunkach zachodzi wówczas proces tzw. inertacji (samokonserwacji). Aktywność oddechowa ziarna i mikroflory powoduje, że w ciągu 10–14 godzin zużyty jest cały tlen, który zostaje zastąpiony dwutlenkiem węgla. Ustają więc procesy życiowe, choć jeszcze przez jakiś czas pracują bakterie kiszonkowe, a kwas mlekowy dodatkowo konserwuje ziarno.

Na proces zakiszania warto też spojrzeć od strony późniejszego skarmiania. Ziarno przeznaczone dla bydła nie musi być dokładnie rozdrobnione, można więc je tanio zakisić, stosując wydajną metodę gniecenia. Z kolei żywienie świń wymaga, aby ziarno było bardzo dobrze rozdrobnione, a kawałki poniżej 2 mm powinny stanowić powyżej 80%. W przypadku, gdy ziarno przed kiszeniem zostanie tylko zagniecione, przed zadawaniem świniom trzeba je dodatkowo rozdrabniać.

Technologie dla wielkich i małych gospodarstw

Wadą metod konserwacji ziarna kukurydzy, LKS, CMM jest konieczność wykorzystania specjalistycznego sprzętu. Na szczęście już od kilku lat na rynku funkcjonują firmy świadczące usługi zakiszania ziarna kukurydzy, jak i innych surowców paszowych (np. młóta browarnianego czy pulpy ziemniaczanej).

Dla dużych gospodarstw polecane jest zakiszanie ziarna kukurydzy w rękawach foliowych. Zapewnia to uzyskanie dobrej kiszonki, niezależnie od zawartości suchej substancji, a nawet stopnia rozdrobnienia ziarna. Dobre zagęszczenie ześrutowanego ziarna i szczelność rękawa foliowego powodują, że straty w czasie kiszenia są małe i wynoszą 4–7%. Technologia ta daje dużą elastyczność w zakresie wielkości rękawów, miejsca ich składowania oraz ilości magazynowanych zbóż rocznie. Maszyny silosujące są bardzo wydajne (np. Grain Bagger – do 300 t/h), a oprócz mokrego ziarna kukurydzy, przydatne są do magazynowania wielu produktów sypkich, jak np. suchego ziarna zbóż i kukurydzy, produktów przetwórstwa rolno-spożywczego czy sypkich nawozów mineralnych. Koszt zakiszania w rękawie foliowym 1 tony całego ziarna kukurydzy wynosi około 25 zł, natomiast łącznie z uprzednim gnieceniem około 50–60 zł. Cena usługi obejmuje maszynę, rękaw foliowy, paliwo i robociznę. Koszt zakiszenia tony kukurydzy wraz ze śrutowaniem waha się w granicach 59–64 zł. Rolnik jest zobowiązany do dostarczania ziarna do maszyny silosującej. Przy plonie 10 t ziarna/ha, koszt zagospodarowania na paszę wynosi około 250–600 zł.

Dla kontrastu, w procesie suszenia, ubytek o jeden procent wilgotności ziarna, to koszt około 8–12 zł. Przykładowo więc dosuszenie ziarna kukurydzy o wilgotności 30% do wartości 14% będzie kosztowało 128–192 zł.

Dodatkowe koszty może generować natomiast dojazd do gospodarstwa. Dotyczy to zwłaszcza rolników decydujących się na zakiszenie niewielkich partii surowca. W przypadku większej ilości (powyżej 50–60 ton) koszt dojazdu często wliczony jest w cenę usługi.

Dla gospodarstw rolnych o mniejszej powierzchni kukurydzy przeznaczonej do zakiszania może być zalecane porozumienie się z sąsiadami i wykonanie usługi dla kilku w tym samym czasie. Lepszym rozwiązaniem może być wykorzystanie worków typu big-bag, w których mieści się około 500–900 kg ziarna. Cena jednego worka wynosi 8–30 zł, w zależności od typu materiału i konstrukcji (jednorazowe lub z kołnierzami). Można też wykorzystać big-bagi, np. po nawozach mineralnych w cenie 10–12 zł. Podstawowym warunkiem jest szczelność i zaleca się włożenie do środka czystego worka foliowego. Przytoczone ceny są wartościami orientacyjnymi i zależą od wielu czynników.

Technologia kiszenia ziarna, LKS, CCM w rękawach foliowych

Do zbioru kukurydzy wykorzystuje się najczęściej odpowiednio przystosowane kombajny zbożowe (zbiór ziarna) lub sieczkarnie (zbiór na LKS, CCM). W tych technologiach stosuje się specjalistyczne maszyny silosujące, np. typu GRAIN BAGGER, SIPMA PL 7000 SILO lub śrutownik GERINGHOFF (do ziarna) z prasą silosującą. Maszyny pozwalają na rozdrąbnięcie ziarna i jego zagęszczanie w rękawach foliowych.

Przed zakiszaniem ziarno jest gniecione za pomocą specjalnych gniotowników, których działanie oparte jest o metodę Murska. Możliwe są przy tym zróżnicowane warianty technologii, a mianowicie zastosowanie gniotowników w oddzielnej operacji i pakowanie zgniecionego ziarna do worków z zastosowaniem prasy silosowej lub z wykorzystaniem maszyny z wmontowanym gniotownikiem i dzięki temu realizującej obydwa te zabiegi.

Miejsce usytuowania rękawów powinno być wyrównane i poziome (w przypadku terenu

o pewnym nachyleniu należy napełniać rękawy w kierunku wzniesienia, nigdy w poprzek zbocza). Zaleca się, aby kierunek ułożenia rękawów foliowych był na linii północ-południe, co zwiększa szansę na równomierne działanie promieniowania słonecznego. Średnica stosowanych rękawów wynosi najczęściej od 2,4 m do 3,6 m, a ich długość od 30 do 90 m (150 m). Podczas zakiszania stosuje się rękawy foliowe o pojemnościach od 50 do 350 ton.

Zaletą technologii produkcji kiszonek w rękawach foliowych jest jej duża wydajność – dochodząca do 40 t/h. Taka wydajność wymaga jednoczesnego zaangażowania dużej ilości maszyn do zbioru i transportu.

Należy zwrócić również uwagę na nieco większą pracochłonność, zarówno w czasie zakiszania, jak i podczas zadawania paszy. Niski koszt produkcji pasz, rekompensuje jednak większe nakłady pracy.

Przykładowa technologia zbioru ziarna na kiszonkę

Badania przeprowadzone przez pracowników Katedry Maszyn Rolniczych i Leśnych SGGW dotyczące zbioru ziarna kukurydzy na kiszonkę zrealizowano za pomocą odpowiednio przystosowanego kombajnu zbożowego Claas MEGA 360. Zespół żniwny zastąpiono 6-rzędową przystawką Conspeed 6-75FC, obrywającą kolby, której stożkowe walce zrywaczy pochylają łodygi kukurydzy w dół, aż kolba zostanie zerwana. Po oderwaniu kolby, reszta łodygi jest szybko odcinana. Rozdrabniacze z poziomymi nożami rozbijają łodygi na drobne kawałki, które potem łatwo i szybko ulegają rozkładowi i dzięki temu pole po zbiorze kukurydzy zostaje lepiej przygotowane do upraw pożniwnych. Wymłócone ziarno było wysypywane ze zbiornika kombajnu do wozu przeładowczego PP14 firmy Metaltech Mirosławiec o ładowności 14 ton, którym ziarno przewożono do miejsca postoju samochodu ciężarowego. Wyładunek części ziarna odbywał się również bezpośrednio na przyczepę o pojemności 29 m³ samochodu SCANIA 114L, którą ziarno transportowano do miejsca odbioru na odległość 16 km. Wyładunek ziarna kukurydzy następował samoczynnie, przez przechylenie skrzyni.

Transport i załadunek ziarna do gniotownika odbywał się za pomocą ładowarki teleskopowej JCB 530-60 wyposażonej w łyżkę do materiałów sypkich. Do rozdrabniania ziarna i napełniania worka foliowego wykorzystano gniotownik walcowy NC4210 firmy New Concept napędzany poprzez WOM. Maszyna współpracowała z ciągnikiem Ursus 1634. Zagęszczenie ziarna kukurydzy w worku foliowym regulowano za pomocą hamulców kół gniotownika. W trakcie procesu napełniania worka do ziarna kukurydzy dodawano konserwant wspomagający zakiszanie.

Na podstawie wyników badań technologii zbioru i konserwacji ziarna kukurydzy przeprowadzonych w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym SGGW Obory – Wilanów sformułowano następujące wnioski.

1. Całkowite zużycie paliwa na zbiór i konserwację ziarna kukurydzy wyniosło 5,4 l/t s.m., przy czym największym, jednostkowym zużyciem paliwa, wynoszącym 2,4 l/t s.m. charakteryzował się zbiór ziarna, a najmniejszym transport bliski oraz załadunek ziarna do gniotownika, odpowiednio 0,5 l/t s.m. oraz 0,6 l/t s.m.
2. Jednostkowe nakłady robocizny wyniosły 0,7 rbh/t s.m., w poszczególnych operacjach osiągnęły wartości w granicach od 0,1–0,2 rbh/t s.m., a największe dotyczyły operacji gniecenia ziarna oraz jego załadunku ładowarką teleskopową, z uwagi na najmniejszą wydajność tych operacji.
3. Całkowite koszty jednostkowe zbioru i konserwacji ziarna kukurydzy wyniosły 142 zł/t s.m. W strukturze kosztów z uwzględnieniem poszczególnych operacji technologicznych największy udział stanowił zbiór (49 zł/t s.m.), a następnie gniecenie ziarna i załadunek do worka foliowego (48 zł/t s.m.).
4. W strukturze kosztów z uwzględnieniem maszyn, paliwa, pracochłonności i materiałów pomocniczych największy udział miały koszty maszyn i urządzeń wynoszące 92 zł/t s.m., a następnie koszty paliwa 21 zł/t s.m. oraz koszty materiałów pomocniczych 20 zł/t s.m.

Zalety kiszenia w rękawach foliowych

• bardzo dobre zagęszczenie zakiszanego materiału, co gwarantuje beztlenowe warunki zakiszania i prawidłowy przebieg procesu fermentacji,
• ograniczenie strat podczas zakiszania do minimum,
• znacznie mniejsza powierzchnia wybierania paszy: kiszonka nie psuje się podczas otwierania i wybierania paszy z rękawa,
• niewielkie koszty jednostkowe: dodatkowe nakłady na zakiszanie paszy w rękawie są przynajmniej częściowo rekompensowane przez ograniczenie strat powstających zwykle przy zakiszaniu w pryzmie,
• najwyższa jakość paszy, przy zachowaniu zalecanych warunków silosowania,
• możliwość całorocznego skarmiania zwierząt.

Prawidłowe zagospodarowanie kiszonego ziarna kukurydzy wymaga przede wszystkim wdrożenia właściwej technologii kiszenia (zbiór w odpowiedniej fazie, rozdrobnienie ziarna, zagęszczenie rozdrobnionego materiału oraz stosowanie dodatków ułatwiających kiszenie).

Fotografia: Dale Mahalko