Groźne szkodniki w młodej kukurydzy
Już od momentu wysiewu ziarna kukurydzy do gleby zaczynają jej zagrażać szkodniki, wśród których dominują owady. O ile roślina ta, tworząc ogromną biomasę, jest w stanie wiele wytrzymać w pełni wegetacji, tak początkowy okres jej rozwoju pod kątem podatności na zagrożenia ze strony agrofagów należy uznać za „krytyczny”.
Pod kątem składu gatunkowego wiosennych roślinożerców w kukurydzy liczba tych gatunków jest dość duża, ale nie wszystkie są groźne. Choć lokalnie niektóre gatunki mogą liczniej wystąpić i być zaskoczeniem, to jednak nadal prym szkodliwości w okresie wiosennym wiodą: drutowce, ptaki, zwierzyna leśna, a także larwy stonki. Lokalnie są to rolnice, pędraki i śmietki.
Drutowce – zwykle spotyka się larwy podrzuta szarego, osiewnika ciemnego i osiewnika rolowca. Larwy pokryte są chitynowym pancerzem o żółto-pomarańczowej barwie. Mają trzy pary nóg i krótkie trzyczłonowe czułki. W glebie larwy przebywają 3-4 lata. Są wielożerne. Często się zdarza, że ich pojaw jest placowy. Larwy przebywają w glebie jeszcze przed siewami kukurydzy, ale zaraz po ich wykonaniu mogą wyjadać pęczniejące ziarniaki. Później uszkadzają kiełki i system korzeniowy młodych roślin, mogą się też wgryzać w podstawę łodygi. Przy licznym pojawie powodują brak wschodów lub placowe zamieranie siewek, co w konsekwencji skutkuje powstaniem pustych placów. Starsze rośliny po uszkodzeniu korzeni więdną, żółkną i zasychają. Wgryzienie się larwy w podstawę łodygi prowadzi zwykle do śmierci rośliny. Drutowce, choć żerują przez cały okres wegetacji kukurydzy, to największe zagrożenie powodują wiosną.
Pędraki – są to larwy chrabąszczy, głównie chrabąszcza majowego, chrabąszcza kasztanowca, guniaka czerwczyka czy ogrodnicy niszczylistki. Mają białawe, łukowato wygięte, grube ciało, z wyraźnie brunatną głową oraz trzema parami silnych odnóży tułowiowych. Ich cykl rozwojowy w glebie trwa do 4-5 lat, ale wyjątkiem jest ogrodnica niszczylistka, która kończy go w ciągu roku. Szkodliwość pędraków jest podobna jak w przypadku drutowców, jednakże wskazać należy, że są bardziej mobilne, zatem mogą objąć szkodliwością większy obszar.
Rolnice – to motyle z rodziny sówkowatych. Na kukurydzy spotyka się najliczniej rolnicę zbożówkę, ale obok niej obecna jest choćby rolnica panewka, rolnica gwoździówka, rolnica tasiemka oraz rolnica czopówka. Gąsienice są walcowate, szare, brunatne lub oliwkowe z tłustym połyskiem i osiągają do 4-5 cm długości. W zależności od gatunku rozwijają 1-2 pokolenia w ciągu roku. Szkodliwe są w trzech okresach: po zimowym obudzeniu od kwietnia, gdy w ramach żeru uzupełniającego mogą uszkadzać wcześnie sianą kukurydzę, potem w czerwcu, a następnie w sierpniu. Dla kukurydzy najgroźniejszy jest liczny, czerwcowy pojaw wiosennego pokolenia. Żerowanie gąsienic na ziarniakach i siewkach prowadzi zwykle do ich placowego zniszczenia, co powoduje powstanie pustych miejsc w łanie. Uszkodzenie blaszek liściowych zmniejsza ich powierzchnię asymilacyjną. Kukurydza ze słabiej uszkodzonym systemem korzeniowym zazwyczaj więdnie i żółknie. Silnie uszkodzona zamiera. Często spotykanym zjawiskiem u rolnic jest podgryzanie łodyg kukurydzy. Rośliny w wyniku tego działania przewracają się na glebę, po czym giną. Jedna gąsienica może podciąć nawet do kilkunastu roślin w rzędzie. Rolnice są dość mobilne, stąd też pod osłoną nocy potrafią migrować po polu.
Śmietki (kiełkówka i glebowa) – to muchówki, których szkodliwe larwy osiągają do 6-8 mm długości. Są barwy kremowo-żółtej, bezgłowe, beznogie, a na zwężającej się przedniej części ciała mają dwa czarne haki gębowe. Oba gatunki trudno rozróżnić bez analizy laboratoryjnej. Stadium zimującym są poczwarki znajdujące się w glebie. W kwietniu i maju wylatują muchówki, które przelatują na kukurydzę, gdzie składają jaja do gleby lub przy roślinach. Zwabia je zapach unoszący się z rozkładającej się materii organicznej. Jaja mogą oczekiwać w glebie na siew kukurydzy, jak również składane są już po siewach. Larwy żerują na kiełkującym materiale siewnym, wyjadając zarodki i bielmo ziarniaków. Prowadzi to do zamarcia ziarna i powstawania w łanie pustych placów. Z kolei, gdy wgryzą się do wnętrza pędu siewki i młodej rośliny rozwijającej 1-4 liście, wówczas kukurydza zżółknie, zwiędnie i zaschnie.
Ślimaki – dla kukurydzy szkodliwe są zwykle dwa gatunki – pomrowik plamisty i ślinik luzytański. Zwykle zimują w stadium jaja. Wczesną wiosną, gdy jest ciepło i wilgotno, mogą się pojawiać na polach kukurydzy od strony różnych zarośli i rowów, czyli tam, gdzie jest więcej cienia i wilgoci. Ich szkodliwość zwykle koncentruje się na brzegach pól. Mogą wyjadać kiełkujące ziarniaki w glebie, ale i całkowicie niszczyć siewki. U starszych roślin uszkadzają blaszki liściowe.
Stonka kukurydziana – larwy tego chrząszcza żerują w glebie i zagrażają wiosną kukurydzy uprawianej w monokulturze. Mają ciało wydłużone, barwy białej lub kremowej z brązową głową i tarczką na końcu odwłoka oraz trzema parami odnóży tułowiowych. Osiągają do 18 mm długości. Od kwietnia lub maja wylęgające się larwy żerują na systemie korzeniowym kukurydzy. Gdy podrosną, wgryzają się do wnętrza większych korzeni, w tym docierają do podstawy łodygi i wgryzają się w korzenie podporowe. Słabiej uszkodzone rośliny więdną i żółkną. Rośliny z silnie zredukowanymi korzeniami wylegają, łukowato wyginając się w kierunku słońca. Larwy często powodują placowe wyleganie roślin. W późniejszym czasie chrząszcze mogą także uszkadzać rośliny.
Gryzonie – na kukurydzy lokalnie mogą się pojawić choćby nornice, mysz polna czy karczownik ziemno-wodny. Mogą zwłaszcza w pasach brzeżnych, od strony miedz i zarośli, uszkadzać młode rośliny, podgryzając je u podstawy. Powoduje to przewracanie się roślin oraz ich zasychanie.
Ptaki – na polach kukurydzy w okresie wiosennym pojawiają się zwykle krukowate, gołębie, ale coraz liczniejsze są także żurawie, które, jak wiadomo, podlegają ochronie, co komplikuje sytuację. Ptaki wydziobują posiane ziarno i mogą wyrywać siewki, w tym roślinki mające po 2-3 liście. Szkody, jakie mogą powodować, są dotkliwe zwłaszcza w rejonach licznego gniazdowania. Ochrona kukurydzy polega wyłącznie na odstraszaniu.
Paciepnica białoznaczka – zaczyna coraz częściej się pojawiać, ale nie jest póki co jeszcze dużym zagrożeniem. Gąsienice tego motyla dorastają do 35 mm długości. Zabarwienie ciała jest zmienne, zwykle w odcieniach brązu i szarości, z drobnymi czarnymi kropkami oraz kilkoma rzędami krótkich jasnych włosków. Głowa jest barwy brązowo-czerwonej, połyskująca. Gąsienice żerują w początkowym okresie wzrostu kukurydzy, wgryzając się do wnętrza łodygi, co powoduje całkowite zamarcie rośliny. Gąsienica może migrować z jednej rośliny do drugiej. Uszkodzenie przypomina żerowanie drutowców i występuje najczęściej w pasie brzeżnym, zwłaszcza gdy w okolicach są tereny podmokłe, gdzie owad naturalnie występuje.
Ploniarka zbożówka – to muchówka mająca do 2,7 mm długości. Szkodliwe są larwy osiągające do 4 mm długości. Są smukłe, cylindryczne, pozbawione odnóży, z przodu spiczaste, a na końcu zaokrąglone, z jedną parą czarnych silnych haków gębowych i dwiema małymi brodawkami z tyłu ciała. Ich barwa początkowo jest biała, a w późniejszych stadiach żółtawo-zielona. Larwa żeruje wewnątrz rośliny, przez co jest niewidoczna dla człowieka. Szkodnik uszkadza głównie blaszki liściowe, co sprzyja rozwojowi głowni kukurydzy. Może niszczyć także stożek wzrostu. Rośliny wówczas karłowacieją i się nadmiernie krzewią, niekiedy nawet giną. Owad najliczniej zasiedla rośliny w czasie, gdy rozwijają 1-3 liście.
Zwierzyna leśna – straty powodują głównie dziki ryjące w ziemi. Obok wyjadania ziarna i roślin ich szkodliwość polega głównie na tratowaniu uprawy. Mogą powodować zniszczenia na dużym obszarze z racji migracji. Dodatkowo młode rośliny mogą być obgryzane przez jeleniowate.
Mszyce – w lata ciepłe już od fazy kilku liści kukurydzy można spotkać mszyce. Jako pierwsza zasiedla kukurydzę mszyca czeremchowo-zbożowa, a dopiero później różano-trawowa i inne gatunki. Mszyca czeremchowo-zbożowa ma do 1,5-2,3 mm długości. Ciało jest okrągławe. Na odwłoku znajdują się charakterystyczne plamki koloru czerwonawego. Ogonek wyraźnie krótszy niż syfony. Czułki mają długość połowy długości ciała. Kolejny gatunek to mszyca różano-trawowa, która osiąga 2-3 mm długości. Ciało jest wąskie, wrzecionowate, jasnozielone z ciemnozielonym pasem pośrodku grzbietu. Syfony są jasne, spiczasto zbiegające się, dwa razy dłuższe od ogonka. Czułki mają długość prawie całego ciała. Wszystkie mszyce posiadają aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Okradają rośliny z wody i substancji odżywczych. Osłabiają je, gdy licznie się rozwijają. W okresie wiosennym szkodliwość mszyc nie jest jeszcze duża, ale może wzrastać wraz z postępem wegetacji.
Wciornastki – osiągają do 1-2 mm długości. Mają silnie wydłużone, wąskie, czarno-brązowe lub czarno zabarwione ciało, nitkowate czułki oraz wąskie, błoniaste skrzydła z długimi frędzlami. Na odnóżach znajdują się przylgi. Na kukurydzy występuje 21 gatunków wciornastków, wśród których dominują dwa gatunki: Frankliniella tenuicornisoraz Haplothrips aculeatus.Podobnie jak mszyce wysysają soki z nadziemnych organów kukurydzy.
Kiedy szkodniki wiosenne są groźne?
Szkodniki wiosenne są groźne wówczas, gdy licznie się pojawią i zaczną poważnie uszkadzać rośliny. Niektóre gatunki czekają w glebie na pojaw rośliny żywicielskiej, np. drutowce, pędraki, rolnice. Wylęg larw stonki kukurydzianej jest stymulowany przez substancje wydzielane przez korzenie kukurydzy i wzrost dwutlenku węgla. Do tego dochodzą też inne czynniki, a jednym z ostatnio mocno się ujawniających jest spowolnienie kiełkowania ziarniaków i wzrostu na skutek chłodu i suszy. Im dłużej kukurydza pozostaje w młodocianych stadiach rozwojowych, tym łatwiej niektórym gatunkom ją uszkadzać.
Tekst i zdjęcia: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. IOR-PIB, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie