Zapewnienie roślinie uprawnej odpowiedniej ilości azotu w krytycznych okresach rozwojowych jest wyzwaniem dla producentów. Dostępne metody i terminy nawożenia często nie pokrywają zapotrzebowania rośliny uprawnej. Zbyt mało dostępnego azotu może powodować osłabienie kondycji roślin i prowadzić do spadku ilości i jakości plonu. Jedną z przyczyn są straty zastosowanego azotu spowodowane przez mikrobiologiczne przemiany (nitryfikacja), prowadzące do jego wymywania w głąb gleby, przemieszczania do wód gruntowych oraz ulatniania w powietrze.

Straty azotu po zabiegu

Niezależnie od formy nawozu (mineralny albo organiczny), azot przyswajalny dla rośliny poprzez system korzeniowy występuje w glebie w formie amonowej i azotanowej. Forma amonowa jest najefektywniej pobieraną i wykorzystywaną formą azotu oraz nie podlega stratom. Z kolei forma azotanowa może być wniesiona w formie nawozu mineralnego lub pojawiać się w wyniku przemiany formy amonowej w procesie nitryfikacji.

Aktywność drobnoustrojów glebowych (bakterii Nitrosomonas) zwiększa się, kiedy temperatura gleby zbliża się do 10 stopni C i przekracza tę wartość. Proces nitryfikacji, prowadzący do całkowitej przemiany formy amonowej w azotanową, może w wyższej temperaturze trwać zaledwie dwa do czterech tygodni. 

Azot w formie amonowej wiąże się z kompleksem sorpcyjnym gleby (cząstkami gleby). Azot w formie azotanowej nie jest wiązany przez kompleks sorpcyjny gleby i podlega procesom wypłukiwania i denitryfikacji, prowadzącymi do strat.

Więcej nie znaczy lepiej

Zastosowanie nadmiaru azotu w rolnictwie nie przynosi oczekiwanych rezultatów, ponieważ roślina uprawna zużywa go tylko tyle, ile potrzebuje. Nadmiar azotu najprawdopodobniej będzie „stracony” i zanieczyści środowisko wskutek wypłukiwania lub ulatniania. W szczególności, biorąc pod uwagę obecnie wysokie koszty nawozów azotowych, badacze uniwersyteccy i wysokiej klasy doradcy rolniczy zalecają, aby stosować tylko niezbędną dawkę i podejmować działania, aby zatrzymać azot w formie przyswajalnej dla rośliny i zapewnić jego dostępność możliwie najdłużej, zwłaszcza w tych fazach rozwojowych, kiedy roślina uprawna potrzebuje najwięcej tego składnika. Zapewnienie roślinom odpowiedniej ilości azotu na najważniejszych etapach rozwoju stanowi dla rolnika wyzwanie. Zbyt duża lub zbyt mała ilość azotu może pogorszyć stan zdrowotny roślin oraz spowodować negatywne dla rolnika skutki ekonomiczne. Istnieją różne metody ograniczania strat azotu i zapewniania jego dostępności w krytycznych fazach rozwojowych roślin uprawnych.

Największe straty zaaplikowanego azotu wskutek wypłukiwania zachodzą głównie na glebach lekkich, piaszczystych. Denitryfikacja natomiast, prowadząca do ulatniania się zastosowanego azotu w powietrze, najczęściej zachodzi na glebach ciężkich, gliniastych.

Jak szybko następują straty azotu?

Wypłukiwanie:

• Gleby piaszczyste: opad deszczu w ilości 10 l/m² może przemieścić azot w formie azotanowej (NO₃) aż o 12 cm w głąb profilu gleby.
• Gleby ciężkie: utrata azotu w formie azotanowej (NO₃) od 7 do 23 kg rocznie. 

Denitryfikacja/ulatnianie:

To utrata 10 % azotu azotanowego w ciągu trzech dni w glebie nasyconej wodą oraz utrata kolejnych 10 % każdego kolejnego dnia, kiedy gleba w dalszym ciągu jest nasycona wodą (tzn. w glebie mokrej w ciągu czterech dni traci się co najmniej 20 %).

Ponad 60 % gleb w Polsce to gleby lekkie, piaszczyste, narażone na wypłukiwanie azotu. Największe straty azotanów występują od maja do lipca.

Więcej informacji na temat azotu już niebawem.