Azot (N) spośród składników pokarmowych w największym stopniu decyduje zwykle o plonach i jakości roślin, zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym. Niedobór, jak też nadmiar tego składnika ogranicza plony i obniża ich jakość.
Nadmiar N powoduje zbytnią wybujałość części nadziemnej, niekiedy kosztem systemu korzeniowego (zachwiane proporcje). Korzeń nie jest wówczas w stanie zaspokoić potrzeb pokarmowych i wodnych roślin. Przeazotowane rośliny wylegają (fot. 1), nierównomiernie i z opóźnieniem dojrzewają, pobrany azot nie jest przetwarzany w pełnowartościowe białko i plon, czego ubocznym następstwem jest zwiększona podatność roślin na choroby.
Z kolei niedobór tego składnika hamuje wzrost roślin. Rośliny przyjmują kolor jasnozielony, a ich liście, poczynając od najstarszych, przedwcześnie żółkną i zasychają (fot. 2). Zboża źle się krzewią, a inne rośliny tworzą mniej pędów bocznych. Łodygi są niskie, cienkie, słabo ulistnione, rośliny skracają swoją wegetację i dają niższe plony o obniżonej wartości spożywczej lub pastewnej od tych optymalnie dokarmionych.
Stosowany w nawozach mineralnych i pobierany przez rośliny azot występuje w trzech formach: amonowej (NH4+), saletrzanej zwanej też azotanową (NO3-) oraz amidowej (NH2). Ostatnia forma (zawarta w moczniku) występuje zwykle w glebie i roślinach przejściowo, gdyż po pewnym czasie w wyniku reakcji enzymatycznych przechodzi w formę amonową, a ta z kolei, w określonych warunkach, w saletrzaną.
Azot w formie amonowej stosuj przedsiewnie
Forma amonowa azotu (NH4+) występuje w siarczanie i fosforanie amonu (Polidapie), jak też w licznych nawozach wieloskładnikowych. Zawarty w tych nawozach azot, po wniesieniu do gleby jest dość dobrze zatrzymywany (sorbowany) przez kompleks sorpcyjny, w czego efekcie nie ulega (bądź w niewielkim stopniu) stratom w wyniku wymycia. Są to typowe nawozy przedsiewne, wymagające przykrycia, bądź wymieszania z glebą. Jest to szczególnie ważne w glebach obojętnych, a zwłaszcza alkalicznych, gdyż może skutkować przejściem formy amonowej w ulatniający się amoniak (poważna strata pierwiastka). Powstający w większych ilościach amoniak negatywnie oddziałuje na przebieg kiełkowania i młode siewki roślin, co bywa niekiedy groźne na plantacjach buraków. Stąd przed wysiewem nasion buraków należy unikać stosowania w większych dawkach nawozów amonowych i mocznika zwłaszcza na glebach alkalicznych, bowiem ulatniający się z nich amoniak jest toksyczny dla wyrastających kiełków, czyli pogarsza wschody i obsadę roślin buraka, a w konsekwencji obniża plony korzeni. Forma amonowa azotu jest jednak wyraźnie lepiej pobierana w glebach o wyższym pH, najlepiej o odczynie obojętnym i maleje wraz z jego spadkiem. Poza tym wykazuje szczególnie korzystne działanie w niższej temperaturze, np. w okresie wczesnowiosennym, po wniesieniu NH4+ (np. w postaci siarczanu amonu lub RSM) na ozime formy zbóż i rzepaku. Wówczas nawóz nie musi być mieszany z glebą. Z kolei wniesiony przedsiewnie korzystnie oddziałuje na rozwój systemu korzeniowego zbóż. Zasadniczą wadą nawozów amonowych, zwłaszcza siarczanu amonu, jest niekorzystny wpływ na odczyn gleby, a więc działanie zakwaszające. Z kolei zaletą jest dodatkowe dostarczenie znacznych ilości siarki (24% S), jak też ułatwione pobieranie z roztworu glebowego fosforu, siarki, boru i molibdenu. Forma amonowa azotu, występująca w większych ilościach, ogranicza natomiast pobieranie przez rośliny z gleby potasu, magnezu i wapnia.
Do krzewienia zbóż niezbędna jest saletrzana forma azotu
Forma saletrzana azotu występuje w następujących saletrach: wapniowej, potasowej, sodowej i magnezowej oraz potasowo-wapniowej. Zawarty w tych nawozach azot (NO3-) nie podlega sorpcji wymiennej, czyli nie jest zatrzymywany przez kompleks sorpcyjny (koloidy glebowe). Jeśli nie zostanie pobrany w miarę szybko przez rośliny, ewentualnie mikroflorę glebową (sorpcja biologiczna), łatwo ulega wymyciu do wód gruntowych lub powierzchniowych. Jest wówczas tracony, a przy tym zanieczyszcza azotanami środowisko (eutrofizacja wód). Są to więc typowe nawozy pogłówne, do stosowania w trakcie wegetacji roślin, łatwo rozpuszczalne w wodzie, nie wymagają zmieszania z glebą. Lepiej działają w wyższej temperaturze, a przy tym niemal natychmiast po wniesieniu, dzięki czemu mogą szybko zaspokoić potrzeby pokarmowe roślin w azot. Należy dodać, że duża koncentracja azotanów w roślinach nie jest dla nich szkodliwa, podczas gdy nadmierne ilości N-NH4 są toksyczne dla rośliny. Jednak stosowane, bądź występujące w...
