Zasady zmianowania

We współczesnej produkcji roślinnej zmianowanie odgrywa bardzo dużą rolę, spełniając zarówno funkcje środowiskowe jak i ekonomiczno-produkcyjne. Celem zmianowania jest stworzenie optymalnych warunków do wysokiej produkcyjności roślin przy jednoczesnej ochronie środowiska glebowego. Dobrze zaplanowane zmianowanie w gospodarstwie, to połowa sukcesu, gdyż przekłada się ono między innymi na żyzność gleby, ograniczenie zużycia  nawozów i środków chemicznych do ochrony roślin przed agrofagami oraz wyższe i lepszej jakości plony roślin. Dlatego ważne jest właściwe zaplanowanie następstwa roślin po sobie.

Układając zmianowanie należy wziąć pod uwagę czynniki przyrodnicze, agrotechniczne i organizacyjne gospodarstwa. 

Czynniki przyrodnicze dotyczą siedliska, biologicznych właściwości i wartości przedplonowej roślin uprawnych oraz wzajemnego oddziaływania roślin i siedliska. Planowanie i konstruowanie zmianowania zawsze rozpoczynamy od analizy jakości gleb i warunków klimatycznych, w jakich funkcjonuje gospodarstwo. Na tej podstawie ustalamy, jakie gatunki roślin możemy uprawiać na danych glebach, na których polach i wybieramy te, które spełniają wymogi organizacyjne i ekonomiczne. Podstawową zasadą zmianowania jest dobór roślin z różnych grup, wprowadzanie międzyplonów i unikanie uprawy po sobie roślin z tej samej rodziny, aby zapobiec rozprzestrzenianiu i kompensacji chwastów, chorób i szkodników. Bardzo ważne jest zachowanie odstępu w uprawie po sobie poszczególnych gatunków na tym samym polu ze względu na tzw. zmęczenie gleby (6-7 lat len, 4-6 lat motylkowate, 4 lata buraki, 4 lata rzepak, 3 lata ziemniaki, strączkowe, owies, 2 lata pszenica, jęczmień).

Istotna jest głębokość korzenienia się roślin, która decyduje o możliwości pobierania składników pokarmowych i wody z różnych głębokości (rośliny głęboko się korzeniące: lucerna, koniczyny, łubin, rzepak; rośliny korzeniące się płytko: ziemniaki, zboża, trawy, len) - należy naprzemiennie uprawiać te rośliny. Podobnie powinno się umieszczać w zmianowaniu rośliny o różnych wymaganiach wodnych i pokarmowych (wysokie zapotrzebowanie na składniki pokarmowe mają: buraki, pszenica, rzepak, kukurydza i jęczmień; a niskie: żyto, owies, gryka, len, peluszka). Ponadto, rośliny pozostawiają różną masę resztek pożniwnych i po takich roślinach powinny być uprawiane rośliny, które potrafią najlepiej je wykorzystać. Zaleca się uprawę roślin strukturotwórczych wzbogacających glebę w substancję organiczną (wieloletnie, pastewne i międzyplony na przyoranie) oraz bobowatych (fasola, groch, soja, koniczyna, lucerna), które wzbogacają glebę w azot.

Czynniki agrotechniczne związane są z właściwym zaplanowaniem w zmianowaniu nawożenia organicznego i mineralnego, wapnowania, siewu i zbioru roślin, zabiegów uprawowych oraz pielęgnacyjnych. 

Z kolei, czynniki organizacyjno-ekonomiczne dotyczą zapewnienia paszy i ściółki dla zwierząt oraz racjonalnego wykorzystania maszyn, narzędzi i siły roboczej w gospodarstwie. Ponadto, bardzo ważne jest dostosowanie produkcji towarowej do potrzeb rynku – możliwości i opłacalności zbytu ziemiopłodów.

Reasumując, układając zmianowanie optymalne dla warunków danego gospodarstwa, trzeba uwzględnić:

- jakość gleb i warunki klimatyczne;

- wartość przedplonową roślin;

- rynek zbytu, do którego dostosowuje się produkcję roślinną;

- możliwości produkcyjne gospodarstwa;

- opłacalność uprawy roślin;

- specjalizację, profil produkcji w gospodarstwie. 

Wojciech Suwara