Polska jest jednym z najuboższych w wodę krajów europejskich (zajmujemy 26 miejsce). Nasze zasoby wodne systematycznie maleją. Zimy ostatnich kilku lat przypominają, głównie pod kątem temperatury, raczej jesienie. Okrywa śnieżna bywa niewielka, albo nawet lokalnie całkowicie jej brak. Deszcze są tak zróżnicowane, że właściwie trudno liczyć na to, iż łącznie wszystkie opady wpłyną na poprawę sytuacji. Czy w perspektywie mamy więc przekształcać roślinną produkcję na taką, w której przeważać będą gatunki o minimalnych potrzebach wodnych?

Od kilku sezonów stwierdza się na terenie Polski suszę rolniczą (monitoringiem zajmuje się od lat Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, i właśnie na podstawie informacji udostępnianych przez tę placówkę powstało poniższe opracowanie). Na suszę rolniczą składa się kilka czynników, w tym pogoda (ze wskazaniem na opady, zachmurzenie i temperaturę), rodzaj gleby oraz jej kultura, stan i położenie wód głębinowych, itp.

Podatność gleb na suszę

W celu określenia stopnia podatności wykorzystuje się pojemność wodną gleby mierzoną ilością wody ogólnie dostępnej (WOD) dla roślin, która jest obliczana jako różnica wilgotności objętościowej dla polowej pojemności wodnej i punktu trwałego więdnięcia w strefie korzeniowej. Czynnikiem decydującym o przynależności gleb do danej kategorii glebowej jest skład granulometryczny i jego zróżnicowanie w profilu glebowym do głębokości 1,5 m (tabela 1).
Przy analizie mapy Polski pod kątem podatności gleb na suszę, tych kategorii I i II najwięcej znajduje się w pasie od północnej Lubelszczyzny poprzez województwa: mazowieckie, łódzkie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, lubuskie. 

KBW

Ma to odzwierciedlenie na mapach obrazujących średnią wartość klimatycznego bilansu wodnego (ramka) w okresach raportowania, gdy deficyt opadów jest wyraźny. 
W 2019 r. właściwie od początku raportowania, tj. od 21 marca, do 31 sierpnia wartość klimatycznego bilansu wodnego dla całej Polski była ujemna (tab. 2). Najgorsza sytuacja utrzymuje się w województwie lubuskim, chociaż także wielkopolskie i łódzkie wypadają pod tym kątem bardzo niekorzystnie.
Od pierwszego tegorocznego raportu, tj. od 21 marca, do jedenastego (do 31 sierpnia) lubuskie plasuje się w ścisłej, niechlubnej, czołówce województw o największym deficycie wodnym (tab. 3).
Jedynie w maju sytuacja tego rejonu była nieco lepsza. Deszczowy i chłodny front obejmujący przeważający obszar Polski przyniósł bardzo obfite opady. Notowano od ponad 60 do 150 mm (tj. od 100 do 180% normy) dla tego miesiąca. Jedynie na Pobrzeżu Słowińskim, na północnych obszarach Pojezierza Pomorskiego oraz we wschodniej części Niziny Południowowielkopolskiej (Równina Kutnowska, Wysoczyna Kłodawska, Równina Łowicko-Błońska, Wzniesienie Łódzkie, Wysoczyzna Łaska, Kotlina Grabowska, Wysoczyzna Złoczewska, Kotlina Szczercowska) opady były mniejsze – od 40 do 60 mm (co stanowiło 70–100% normy dla tych obszarów). Jednak od czerwca, gdy pogoda diametralnie się zmieniła (było upalnie i sucho), sytuacja ulegała stopniowemu pogorszeniu (rysunek 1).

Największy deficyt wodny

Efekty suszy rolniczej widoczne były na badanych uprawach rolnych. Uzyskane wyniki z całej Polski pozwoliły wyciągnąć średnią dla upraw i określić, które rośliny były w danym okresie raportowania w najgorszej kondycji (tab. 4).

Sytuacja z perspektywy czasu dla siewów ozimin

Porównanie klimatycznego bilansu wodnego obszaru całej Polski dla sierpnia (w latach 2015–2019) pozwala na wyciągnięcie wniosków, że w województwach lubuskim i wielkopolskim sytuacja wodna się pogarsza (tab. 5). Co prawda w latach 2017, 2018 dużo gorzej w okresach siewów roślin ozimych było na wschodzie Polski, jednak to zaledwie dwa lata, po 2015 r., który był niekorzystny dla całego obszaru kraju. KBW na poziomie -50 notowano jedynie w górnych partiach Tatr. Na pozostałym terenie, z wyjątkiem województw podanych w tabeli 5 wynosił od –129 do –219. Tę wartość –219 podano m.in. właśnie dla lubuskiego i wielkopolskiego. Jak wcześniej wyglądała sytuacja można stwierdzić porównując mapy na rysunku 2. 
Stopniowo wzrasta w Polsce powierzchnia uprawy roślin oleistych – soi i słonecznika, które wymagały do prawidłowego wzrostu i rozwoju wyższej temperatury, niż uprawiane u nas dotychczas rośliny. Rzeczywiście bywają okresy/lata z upalną pogodą, jednak są i chłodne, które przez miesiąc hamują wzrost roślin. Wziąć jednak należy pod uwagę to, że ww. roś-
liny, ze względu na swoją specyfikę budowy, wymagają dużych ilości wody. 
Wniosek z powyższych porównań jest następujący – bez systemów nawodnieniowych będzie coraz trudniej uzyskiwać dobre plony. Jednak aby mieć skąd czerpać wodę, konieczne są działania administracyjne związane z tworzeniem zbiorników retencyjnych.

Klimatyczny bilans wodny (KBW) jest wskaźnikiem umożliwiającym określenie stanu uwilgotnienia środowiska (oceny aktualnych zasobów wodnych) przy wykorzystaniu danych meteorologicznych. KBW jest określany jako różnica pomiędzy przychodami wody (w postaci opadów) a stratami w procesie parowania (ewapotranspiracja).

Tabela 1. Kategorie podatności gleb na suszę

* woda ogólnie dostępna dla roślin

Tabela 3. Województwa, w których stwierdzono suszę rolniczą, w poszczególnych okresach raportowania 2019 r.

Tabela 4. Uprawy, w których notowano suszę, w poszczególnych okresach raportowania 2019 r.

Tabela 5. Województwa z najgorszym KBW sierpnia w latach 2015–2019