Dobór i eksploatacja deszczowni

Wiosenna susza zawsze powoduje opóźnione i nierównomierne wschody roślin uprawnych. Brak wody to klęska dla użytkowników plantacji, chyba, ze włączy deszczownię. Deszczownie ze względu na ich budowę podzielić można na stałe, półstałe i przenośne. Stałe- wszystkie elementy deszczowni  są zainstalowane na stałe, bez możliwości ich przenoszenia. Deszczownie te znajdują zastosowanie głównie na plantacjach stałych. Deszczownie przenośne - rurociągi główne i rozprowadzające, agregaty pompowe mogą być przenoszone na dowolne pole.Wadą tych deszczowni jest uciążliwość przy przemieszczaniu rurociągu po plantacji ze względu na  ich pracochłonność podczas montażu. Deszczownie półstałe są wypierane przez deszczownie przetaczane, a jeszcze bardziej przez deszczownie  szpulowe (pasowe), które najbardziej ograniczają nakłady robocizny na wykonanie zabiegu deszczowania.

O wyborze konkretnej wersji deszczowni szpulowej, decyduje  długość pól przewidzianych do nawadniania i ich powierzchni. Odpowiadają im dwa podstawowe parametry sprzętu, czyli długość i średnica węży nawijanego na szpulę.

Jeśli do nawodnienia jest plantacja o długości 800 m, można tego wykonać na dwa sposoby. W pierwszym przypadku wykorzystuje się wąż o długości 800 m, będący w wyposażeniu maszyny, ustawiając ją na brzegu pola.  W drugim przypadku wystarczy deszczownia z wężem o długości 400 m, ale musi posiadać obrotnicę. Maszynę w takiej wersji ustawia się w połowie długości pola, a po zakończeniu cyklu pracy obraca się o 180 stopni. Następnie rozciąga się wąż na drugą połowę pola plantacji i kontynuuje się nawadnianie. 

Deszczownie szpulowe firmy Ocmis, sprzedaje spółka Aqua-Rol, która obejmuje ponad 100 modeli

Drugim parametrem jest średnica węża. Jeśli do podlania jest pole o powierzchni około 10 ha, wystarczy wąż o średnicy 70 lub 75 mm. Chodzi o uzyskanie takiej wydajności deszczowania, która pozwoli zaspokoić potrzeby wodne roślin.

Najczęściej spotykamy deszczownie szpulowe bębnowe/ z jednym zraszaczem lub belką deszczującą. Zasadniczymi elementami wchodzącymi w skład deszczowni są zraszacze, które rozprowadzają wodę po powierzchni pola poprzez rozpylanie wody w postaci małych kropelek jak najbardziej podobnych do naturalnego deszczu. Dzięki takiemu rozpyleniu woda chłonie duże ilości tlenu z powietrza i ogrzewa się nawet do temperatury bliskiej temperaturze powietrza. Ponadto, sieć deszczowni tworzą -  nadziemne i podziemne rurociągi służące do doprowadzenia wody od agregatu pompowego do zraszaczy, agregatu pompowego pobierającego wodę. Najczęściej stosowanymi w produkcji roślinnej zraszaczami są urządzenia obrotowe, wykonujące pełny obrót dookoła własnej osi. Czas trwania obrotu zraszacza może być dostosowany do wymagań panujących na danym polu i może trwać od 1 do 20 minut. Poprzez wymienne dysze, w które wyposażone są zraszacze, dostosować można również wymaganą intensywność opadu. Średnica dysz waha się między 2 -20 mm i powinna być dobrana do rodzaju gleby i gatunku uprawianych roślin. Stosowanie dyszy o dużych średnicach daje grubokroplisty opad, co wpływa niekorzystnie na strukturę gleby oraz na bardzo wrażliwe rośliny, jak np. kapusta pekińska czy sałata. Marchew np. nie należy do wrażliwych roślin  na grubokroplisty opad i można stosować dysze o średnicach większych tj. 12-16 mm. Na wielkość deszczowanych kropel wody wpływa ciśnienie. Zraszanie upraw następuje za pomocą pojedynczego zraszacza z wymiennymi dyszami osadzonego na  wózku lub na płozach, przyłączonego do węża PE o długości do 800 m i średnicy do 20 mm, rozwiniętego ciągnikiem z bębna na zraszanym polu. Woda doprowadzona pod ciśnieniem wprawia w ruch wirnik turbiny wodnej, która poprzez przekładnie redukcyjna powoduje obrót bębna. Nawijany hydraulicznie na bęben przewód przesuwa wózek ze zraszaczem, co powoduje równomierne nawodnienie pasa pola znajdującego się w zasięgu działania zraszacza. W ten sposób pracująca deszczownia może nawadniać pas pola o szerokości od 50 do 120 m. Cykl podlewania trwa od kilku do kilkunastu godzin w zależności od uzyskania odpowiedniej dawki polewowej. Po nawinięciu przewodu na bęben urządzenie przestawia się na sąsiedni pas. Aby działający system funkcjonował właściwie, należy zapewnić ciśnienie robocze od 0,4 do 1,0 MPa / od 4 do 10 barów/. Jednostkowe zapotrzebowanie na wodę waha się od 10 do 120 m3/h, w zależności od wielkości deszczowni, typu zraszacza, wielkości zainstalowanej dyszy. Wydajność typowej deszczowni szpulowej wynosi od 3 do 6 ha/dzień. 

Firma Bauer produkuje deszczownie szpulowe w dwóch seriach oznaczonych symbolami T i E

Deszczownia szpulowa z belką deszczującą różni się od poprzedniej tylko budowa zraszacza, którego zastąpiono belką z dyszami o średnicy 3-7 mm, rozmieszczonymi co 0,5 - 1,0 m. Szerokość może dochodzić do 50 - 60 m.  Do zalet tego typu deszczowni można zaliczyć, m. in.;  obniżenie ciśnienia roboczego na zraszaczach do 0,08 - 0,15 MPa, co pozwala zaoszczędzić energię oraz zużycie wody,  równy rozkład  rozdeszczowywanej wody na powierzchni pola, niską wrażliwość na wpływ wiatru oraz małą intensywność opadu. Wydajność tej deszczowni, w zależności od wielkości i typu, może dochodzić do 5 ha na dobę. 

Głównymi producentami deszczowni szpulowych (bębnowych)w kraju są:  Łukomet Całowanie i PPHU "Klaudia" w Ustroniu.

Przykładowe deszczownie produkowane przez w/w firmy:

Wśród importowanych deszczowni należy wymienić  deszczownie szpulowe produkcji włoskiej firmy Giunti Tornado serii : T,TA, TB, TC, TD, TE, TF, TG. Importerem ich na kraj jest  firma PPHU w Ustroniu. W zależności od modelu długość przewodu wynosi od 200 do 300 m, średnica węża od 50 do 75 mm, średnica dysz od 8 do 12 mm. Przykładowo powierzchnia deszczowania za jednym przejściem agregatu ok. 0,5ha/dzień, przy szerokości pasa deszczowania 40 m, przy opadzie  20 mm, a przy opadzie 10 mm, wydajność wzrasta do 1,0 ha.Ponadto, importerem deszczowni szpulowych firmy RM Sp.A  jest firma KMK Agro. Przykładowo  m.in; są to deszczownie typu RM:

Seria Super Rain "GX" 540  o długości węża 170 m i średnicy 50 mm do  990 GX o długości węża  600 m i średnicy 110 mmm oraz Major GX 1000 o długości 650 m i średnicy 120 mm i Magnum FX o długości 800 m i średnicy 120 mm. Deszczownie mogą być wyposażone w komputery. Komputer ma zapewnić utrzymanie precyzyjnej dawki polewowe.

Bardzo ważne jest dostosowanie terminów deszczowania do okresów wzmożonego zapotrzebowania na wodę danej rośliny. . Dostosowanie terminów nawodnień do okresów krytycznych wiąże się nie tylko ze wzrostem plonu, ale również przyczynia się do oszczędności wody.  Najważniejszym efektem stosowania deszczowania jest uzyskanie dość istotnych zwyżek plonów, dochodzących do 40 - 50%. Wzrost plonu pod wpływem nawodnienia uzależniony jest od wilgotności w okresie wegetacyjnym oraz od rodzaju gleby. Zaletą deszczowania jest to, że duży procent wody  (90 -100%) jest wykorzystywany przez rośliny.

Jeśli niedobór wody wystąpi w okresie wschodów np. marchwi, to należy stosować  delikatne nawadnianie małymi dawkami wody, aby nie powodować wymywania gleby i zatapiania nasion. . Zbyt intensywne nawadnianie może okresowo zatapiać plantację, co może się objawiać nawet więdnięciem marchwi. Wielkość jednorazowej dawki wody podczas deszczowania zależy od pojemności wodnej gleby i czasu zwilżania. Na glebach lżejszych o małej pojemności wodnej zaleca się mniejsze dawki niż na cięższych. Wielkość opadu powinna być dostosowana do szybkości wchłaniania wody przez glebę oraz stopnia pokrycia gleby przez marchew. Gleby lżejsze szybciej mogą wchłaniać wodę niż gleby cięższe, dlatego też na lekkich intensywność nawadniania może być większa niż na cięższych. Bardzo istotna jest pora deszczowania w ciągu doby. Najbardziej odpowiednia porą na deszczowanie są godziny wieczorne, nocne lub poranne. Wówczas to występują najmniejsze straty związane z parowaniem, z uwagi na najwyższą wilgotność powietrza O tej porze występują najczęściej najsłabsze wiatry, co umożliwia równomierne rozprowadzenie kropelek wody na powierzchni uprawianej plantacji.. Ponadto, temperatury powietrza są wtedy najbardziej zbliżone do temperatury rozdeszczowywanej wody. Systemy deszczowniane mimo niewątpliwych zalet mają również i wady. Do nich można zaliczyć , jak:  rozmycie struktury gleby, zaskorupianie gleby, wysokie zużycie wody - co wiąże się z posiadaniem źródła o odpowiedniej zasobności, może zwiększyć podatność roślin na choroby grzybowe i bakteryjne, wymywanie nawozów głównie azotowych oraz wysoki koszt zakupu. 

Długość węża uzależniona jest od długości pól i ich powierzchni  w gospodarstwie

Decyzję o nabyciu deszczowni należy podjąć po dokładnym przeanalizowaniu "za" i "przeciw". Zakup deszczowni jest to duże obciążenie finansowe dla rolnika, ogrodnika.  Pod uwagę należy wziąć m.in.;

- wymagania wodne i wrażliwość na suszę uprawianych roślin,

- wielkość nawadnianej powierzchni,

- zwyżkę plonów uzyskaną po zastosowaniu nawodnienia,

- dostęp do źródła wody,

- możliwości finansowe rolnika.

Susze w okresie wegetacji roślin są podstawowym argumentem, aby deszczowanie było uzasadnione.  Nie przeprowadzenie nawodnienia rośliny uprawnej np. w okresie długotrwałej suszy -  może spowodować nieodwracalne zmiany w rozwoju roślin, a co za tym duży spadek plonów. Dużą zaletą stosowanych deszczowni jest również możliwość wykorzystania tych urządzeń np. do ochrony roślin przed przymrozkami. 

Piotr Grudnik