Zebranie plonów to nie koniec problemów z ochroną. O ile nie zagrożą mu już szkodniki polowe, sprawcy chorób roślin oraz chwasty, to może zrobić to szeroka gama szkodników magazynowych oraz grzybów i bakterii obecnych w obiektach magazynowych. 
Mikroorganizmy nie są wybredne i zniszczyć mogą każdy rodzaj ziarna i nasion przechowywanych w złych warunkach lub nieodpowiednio przygotowanych do magazynowania. Mało wymagające są też pod tym kątem roztocze magazynowe oraz gryzonie. Sporo owadów, uznawanych za tzw. szkodniki magazynowe ma często bardziej specyficzne wymagania i zasiedlają one chętniej konkretny rodzaj ziarna, w określonych warunkach (temperatura i wilgotność). Kiedy warunki okażą się korzystne, i szkodniki te mają pod dostatkiem pokarmu, mogą w krótkim czasie zniszczyć lub zanieczyścić sporą część zbiorów, niwecząc wysiłek plantatora włożony w ich wyprodukowanie.

Chrząszcz trojszyka na ziarnie

Wołek zbożowy na ziarnie

Szkody w magazynach mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy. Szkodniki zjadając ziarno powodują zmniejszenie masy składowanej w magazynie. Dobrym przykładem są gryzonie, które licznie występujące mogą pochłonąć spore ilości ziarna, ale również owady nie ustępują im w tym zakresie. Wołek zbożowy nie zwalczany i masowo namnażający się przez co najmniej kilka miesięcy może wyjeść zawartość ziarniaków pozostawiając jedynie niewiele warte łupiny nasienne. Szkody jakościowe mogą mieć różnoraki charakter. Wspomnieć tu można o zanieczyszczeniu ziarna moczem i kałem oraz sierścią przez gryzonie. Zanieczyszczeniami są też ciała szkodników, ich wylinki i wydzieliny. Obniżenie jakości to też zmniejszenie zdolności kiełkowania, jeśli zmagazynowane ziarno to materiał siewny. Wiele szkodników owadzich zaczyna żerowanie na ziarniaku od jego zarodka, co dyskwalifikuje zasiedlony materiał do siewu.

W artykule każdy zainteresowany ochroną swoich zbiorów znajdzie krótką charakterystykę najważniejszych grup szkodników magazynowych, sposobów ich wykrycia i monitoringu występowania. Opisane zostaną też metody jak minimalizujące ryzyko pojawienia się szkodników w magazynie i możliwości ich zwalczania z wykazem zarejestrowanych do tego celu środków ochrony roślin.

Największe szkody w magazynach powodują:

- mikroorganizmy (grzyby i bakterie),

- gryzonie,

- bezkręgowce (roztocze i owady).

Zwalczanie roztoczy i owadów jest szczególnie trudne z uwagi na ich zróżnicowaną biologię, duży potencjał rozrodczy oraz często trudności związane z odpowiednio wczesnym ich wykryciem. 

Wołek zbożowy na ziarnie. Chrząszcz (po lewej), larwa (u dołu po środku) i poczwarka (po prawej u dołu). Larwa i poczwarka wyjęte z ziarniaka

Chrząszcze kapturnika zbożowego na uszkodzonym ziarnie

Roztocze magazynowe to głównie przedstawiciele dwóch rodzin: rozkruszkowate i roztoczkowate. To mikroskopijnej wielkości pajęczaki, których długość ciała wynosi mniej niż 1 mm, a więc znajdują się na granicy widzialności oka ludzkiego. Rozmnażają się masowo gdy ziarno ma w szczególności podwyższoną wilgotność, temperatura odgrywa tu mniejsze znaczenie. Roztocze zazwyczaj obecne są w większości magazynów zbożowych, ale powodują szkody, gdy pojawią się odpowiednie warunki dla ich rozwoju. Do najczęściej występujących w magazynach z ziarnem roztoczy zaliczyć można: rozkruszka mącznego, drobny i polowo-magazynowego oraz roztoczka brunatnego i suszowego.

Najgroźniejsze owady, szkodniki magazynowanego ziarna zbóż (w tym kukurydzy) to wołek zbożowy, trojszyki (gryzący i ulec), kapturnik zbożowy, mklik mączny oraz w ostatnich latach również omacnica spichrzanka. Trojszyki, omacnica spichrzanka i spichrzele mogą uszkadzać też rzepak, ale zwykle porośnięty lub zanieczyszczony i opanowany wcześniej przez bakterie i grzyby. Wymienione gatunki zasiedlają ziarno i nasiona jako pierwsze, powodując wzrost jego wilgotności i temperatury. W dalszej kolejności postępuje dalsza degradacja surowca przez grzyby, bakterie i roztocze. Następnie pojawiają się inne, wymagające do rozwoju wyższej wilgotności i temperatury szkodniki takie jak chrząszcze z rodziny wymiecinkowatych, gryzki, pustosze, rozpłaszczyki, spichrzele, mole i wiele innych.

Larwa kapturnika zbożowego wewnątrz uszkodzonego ziarniaka

Ziarna kukurydzy zniszczone przez kapturnika zbożowego

Zbiór i przygotowanie do magazynowania

O magazynowaniu należy pomyśleć już przed zbiorem ziarna i nasion. Najlepiej, aby przeznaczony do magazynowania surowiec miał w trakcie zbioru odpowiednio niską wilgotność i temperaturę. Rzadko jednak jest to możliwe i najczęściej po zbiorze surowiec trzeba schłodzić i wysuszyć. Ważne jest też aby zbiór nie powodował uszkodzenia ziarniaków. Sprzyja temu często upalna i sucha pogoda panująca podczas żniw. Ziarniaki nadmiernie wówczas przesychają i stają się kruche. Drugą przyczyną uszkodzenia ziarniaków może być złe ustawienie podzespołów kombajnu. Uszkodzone ziarniaki w trakcie magazynowania mogą być zasiedlane od razu przez wtórne szkodniki magazynowe. 

Ziarno, które ma być przechowywane przez co najmniej kilka miesięcy, nie może zawierać więcej niż 5% zanieczyszczeń, zarówno użytecznych (ziarno drobne, niedojrzałe lub uszkodzone) jak i nieużytecznych (piasek, grudki ziemi, plewy, łuski, zielone części i nasiona chwastów oraz inne). Jeżeli zanieczyszczeń jest więcej ziarno należy oczyścić np. przy użyciu wialni.

Dopuszczalne wartości wilgotności ziarna i nasion do długookresowego przechowywania

Magazyn i jego przygotowanie na przyjęcie surowca

Zboże, kukurydza i rzepak powinno być przechowywane w obiektach do tego przeznaczonych, szczelnych, wyposażonych w odpowiednią aparaturę monitorującą warunki przechowywania (o ile to możliwe) i nadzorowane przez doświadczony personel lub bieżąco obsługiwane przez firmę DDD. Nie powinno się magazynować plonów w miejscach do tego nie przeznaczonych. Tego typu prowizoryczne magazyny zwykle przynoszą więcej szkód niż pożytku, zarówno dla właściciela, któremu szkodniki zniszczą ziarno jak i dla okolicznych rolników, do których szkodniki będą się rozlatywać. Większość owadów, szkodników magazynowych aktywnie lata (oprócz wołka zbożowego) i...

Ten artykuł jest dostępny tylko dla zalogowanych użytkowników.

Chcesz mieć nieograniczony dostęp do wszystkich treści w serwisie E-pole? Dokonaj bezpłatnej rejestracji i korzystaj z naszej bazy publikacji, narzędzi oraz szkoleń online.

Bezpłatna rejestracja Masz już konto? Zaloguj się