Zbiór kukurydzy na kiszonkę
Wyznaczanie odpowiedniego momentu zbioru kukurydzy na kiszonkę wpływa na jakość uzyskanego surowca przeznaczonego do zakiszania. Zarówno pośpiech, jak i zbytnia zwłoka nie są wskazane.
Kukurydza należy do roślin charakteryzujących się stosunkowo łatwym procesem zakiszania, między innymi ze względu na dużą zawartość cukrów rozpuszczalnych. Prawidłowo przeprowadzone zakiszanie skutkuje uzyskaniem kiszonki o bardzo dobrej jakości, która może być przechowywana przez długi czas bez strat składników odżywczych. Dobrej jakości kiszonka powinna zawierać od 30 do 35 proc. suchej masy, minimum 30 proc. skrobi i maksimum 20 proc. włókna surowego, a jej zapach musi być aromatyczny, chlebowy, niekiedy lekko kwaskowaty. Problemem podczas gospodarowania kiszonką bywa jej niewłaściwe wybieranie, szczególnie w okresie letnim, kiedy to obecność powietrza może wpłynąć znacząco na rozwój pleśni i drożdży, prowadząc zarówno do wzrostu temperatury, jak i zwiększenia pH kiszonki. Przyczynia się to do wtórnej fermentacji w efekcie namnażania się bakterii kwasu mlekowego. Dobrym rozwiązaniem w celu ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska jest stosowanie dodatku konserwantów hamujących rozwój pleśni i grzybów.
Zbiór i rozdrobnienie
Za optymalny termin zbioru kukurydzy na kiszonkę z całych roślin uznaje się fazę woskową lub woskowo-szklistą ziarna, kiedy to całe rośliny zawierają od 30 do 35 proc. suchej masy. Tak uzyskany surowiec roślinny charakteryzuje się wysoką wartością paszową oraz ulega dobremu zakiszeniu, ponieważ udział kolb z ziarniakami w suchej masie jest wystarczająco duży. W ziarniaku znajduje się dużo skrobi i jest on podatny na rozdrabnianie walcami sieczkarni. Sieczkarnie ścinają rośliny, a następnie rozdrabniają je na sieczkę. Rozdrobnienie powinno być dokładne i nie powinno przekraczać 20 mm, a najlepsze jest w granicach 5-10 mm, co umożliwia dobre ugniecenie masy roślinnej w silosie i stworzenie korzystnych warunków beztlenowych do przeprowadzenia prawidłowego procesu zakiszania. Do optymalnej strawności skrobi konieczne jest takie pocięcie, które umożliwi podzielenie ziarniaka na kilka części.
Należy podkreślić, że strawność składników pokarmowych jest ściśle uzależniona od właściwego rozdrobnienia kukurydzy przeznaczonej na kiszonkę. Jest to o tyle ważne, gdyż włókno obecne w łodygach i liściach kukurydzy może być strawione przez bakterie żwacza krowy jedynie w przypadku odpowiedniego ich kontaktu z włóknem zawartym w kiszonce. Stąd też drobne rozdrobnienie przyczynia się do efektywnego procesu trawienia włókna. Poza tym ważne jest także właściwe strawienie skrobi obecnej w ziarniaku, które również zwiększa się wraz z drobniejszym pocięciem roślin kukurydzy.
Nieterminowy zbiór kukurydzy
Zbiór wcześniejszy w fazie dojrzałości mlecznej nie jest wskazany, gdyż zawartość suchej masy roślin jest niewystarczająca i wynosi od 10 do 20 proc., a dodatkowo w jej składzie przeważają łodygi i liście. Należy pamiętać, że to właśnie kolba kukurydzy stanowi podstawową część rośliny decydującą o jakości plonu. Dzięki niskiej zawartości w kolbie włókna, a wysokiej zawartości łatwo strawnych węglowodanów charakteryzuje się ona wartością energetyczną o ponad 60 proc. wyższą niż wartość energetyczna łodyg czy liści. Dlatego też zbiór kukurydzy w dojrzałości woskowej ziarna, a nie w dojrzałości mlecznej przyczynia się do zwiększenia udziału kolb w suchej masie całej kukurydzy do ok. 50 proc. W przypadku zbioru kukurydzy na kiszonkę nie jest wskazane opóźnienie terminu zbioru, gdyż przy zawartości suchej masy na poziomie 37 proc. uzyskany materiał roślinny jest suchy i twardy, a tym samym trudny do rozdrobnienia. Jest to bardzo istotny element prawidłowego przygotowania kukurydzy do zakiszania, ponieważ słabo rozdrobniona, twarda zielonka jest trudna do ubicia w silosie czy też na pryzmie, co z kolei uniemożliwia stworzenie korzystnych warunków beztlenowych, które są niezbędne do rozwoju bakterii fermentacji mlekowej. W konsekwencji prowadzi to do zalegania powietrza, które może się przyczyniać do rozwoju grzybów i pleśni, wpływających negatywnie na zdrowie bydła.
Linia mleczna w ziarniaku
W celu ustalenia optymalnego terminu zbioru kukurydzy na kiszonkę należy zwrócić uwagę na położenie linii mlecznej na ziarniakach, która to oddziela skrobię szklistą od skrobi mączystej. Linia ta widoczna jest po przełamaniu kolby na pół. Gdy znajduje się ona w połowie ziarniaka, wówczas zawartość suchej masy w całej roślinie kukurydzy wynosi około 28 proc. W przypadku gdy linia mleczna występuje w odległości 1/3 od podstawy ziarniaka, wówczas zawartość suchej masy wynosi około 35 proc. Metodę tę należy jednak traktować jako dodatkową pomoc przy ustalaniu optymalnego terminu zbioru, ze względu na to, że istnieją różnice pomiędzy mieszańcami czy też anomalie pogodowe. Dlatego też zasadniczym kryterium ustalenia odpowiedniego terminu zbioru kukurydzy na kiszonkę powinna być zawartość suchej masy, na poziomie około 35 proc. Przyjmuje się, że zawartość suchej masy w końcowym okresie wegetacji kukurydzy ulega zwiększeniu średnio o 0,5 proc. dziennie. Nieco wyższy dzienny przyrost suchej masy obserwuje się podczas bardzo ciepłej pogody.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. UPL